dağlarda çanlar çalıyor

‘Bells of Old Tokyo - Travels in Japanese Time’ isimli bir kitap okuyorum. Kitabın yazarı Anna Sherman harika bir fikir bulmuş; Tokyo’yu, yitip giden ya da pes etmeyip kalan, hâkim veya cılız ama illa hayatlara değen seslerin izini sürerek, onları takip ederek dolaşıyor. 

Kitabın açılışında anlattığı ses… Var olduğunu hiç bilmediğim, artık öğrenmiş olsam da halen bir tür rüya, bir masal gibi gelen bir ses… Akşam üzeri saat tam beşte, sadece Tokyo’da değil, Japonya’nın dört bir tarafındaki şehirlerde, hoparlörlerden çıkıp, yaya geçitlerinin, trafik ışıklarının, hatta uzaktaki tarlaların üzerinden geçerek, evlerin, okulların, iş yerlerinin arasına dalga dalga yayılan ve nihayet şehrin tüm sakinleriyle birlikte okuldan çıkmış çocukların da kulağına ulaşan o ses… 

Bir çocuk şarkısı. Yuyake Koyake. 

Birkaç kaynaktan baktım; hepsi İngilizce’ye farklı farklı çevirmiş. İngilizce ara durağından da geçerek, tüm yorumları üç aşağı beş yukarı içine alan bir fazla serbest çeviri de benden…

Akşam oldu, gün batıyor

Dağlarda çanlar çalıyor

El ele tutuşup eve gitmenin vakti, 

Bak kargalar yol gösteriyor

Bütün çocuklar dönünce eve 

Kocaman, pırıl pırıl bir ay tırmanır göğe

Altından yıldızlar bize göz kırparken 

Kuşlar rüya görmeye başlamış bile

Eski bir Japon halk şarkısı bu. Her akşam çalıyorlarmış. Şarkının melodisi de sözleri de çok güzel. Dedim ya, masalsı. Eve dönmek gibi değil de kocaman, hatta karanlık bir ormana girmek gibi… 

İyi de bu çağda çocuklara eve gitmelerini söylemeye gerek var mı? Tokyo’da hangi çocuk, çantasını sürükleye sürükleye o muazzam kalabalıkların içinden geçer de evine gider? Mahalle aralarından, bahçelerden, kırlardan geçtiğimiz bir çağda değiliz ki. Şarkı evet o çağlardan ama biz orada değiliz. (Gerçi bu şarkıyla başlayan ve Tokyo gecesinin metrolarında, neon ışıklı caddelerinde, kavşaklarında geçen bir film de harika olurdu.)

Melodi belli ki büyükler için. İnsan zamanın akışını görmek istiyor. İnsan günün nihayete erdiğini hissetmek istiyor. Zaman geçerken, insan da akıp giden zamanın içinden geçmek istiyor. Biz akşam ezanlarıyla büyüdüğümüz için bunu belki fark etmiyoruzdur. 

Bir mesele daha var. 

Zamanı düzenlemek, gündüzü geceden ayırmak, geceyi mühürlemek yönetici kesimde bir saplantıdır. Zordur geceye hükmetmek. Sistem, herkesi evli evinde ister. (Ne güzel anlatır bunu Gündüz Vassaf ‘Cehenneme Övgü’de). 

Yani aydede gökyüzüne tırmanınca, bir başka düzen başlıyor. Gecenin düzeni. Sadece sistem değil, masallar da çocukları geceleri evinde ister. 

Ama bazı çocuklar yine de pencereleri açık uyur.

PS: Sonuna kadar izlerseniz, bu güzel videoda fazladan bir pandemi yorumu olduğunu da göreceksiniz. 

Alttaki videoda ise Japonya taşrası...Yuyake Koyake hak ettiği karşılığı buluyor. Çok çok güzel. 

yağmurdan sonra

Zihin bazen bir köşeye kıvrılıp uyumak ister. Hiçbir şeye değmeden. İçinde hiçbir meraklı şeyin olmadığı, belki sadece buğday başaklarının rüzgârda dalgalandığı rüyalar görmek ister. Ne metafor ne ilham, hiçbir şey… Su, rüzgâr, uğultu. 

O eski, güzelim Baraka filminde, dünyanın ilk zamanlarında nasıl binlerce yıl kesintisiz yağmur yağdığı anlatılıyordu. Düşlemek zor ya, biraz öyle işte. Zihnimiz bazen sadece o ilk yağmurların sesini duymak ister. 

Yağmurdan sonra bulutlardan sızan ilk güneşle uyanmak ister. 

Resim Van Gogh'dan bir Millet yorumu.

aşık veysel uzayda

Uzay filmleri seyrediyorum; seyrettikçe içimde bir seyahat hissi büyüyor. Bu korona günlerinde insanlığın en uzak yolculuğu en çekici olanıdır belki. 

Seyrettiklerim tabii ki Amerikan filmleri. Biz zaten uzayda yokuz. Çin uzaya yeni bir istasyon yerleştirmişken, Elon Musk denen zat astronotları kendi hesabına eski istasyona taşırken, Avrupa’sı Hindistan’ı, Rusya’sı çılgın bir yarış üzre beraberce koşarken… Ne seyredecektim? Neticede mühür kimdeyse Süleyman odur. 

Ben yerli ve milli bir uzay peşinde değilim, yanlış anlamayın. Ama bu filmleri seyrederken bir şeye çok hayıflanıyorum. Bizim bir uzay filmimiz olsaydı… Mekiğimiz o sonsuz ve sessiz karanlıkta salınırken, astronotumuz efkarlı efkarlı pencereden dışarı bakarken (yok ya öyle bir pencere, olsa keşke, Miyazaki’nin ‘Gökteki Kale’sinde vardı diyip avunalım), bizi ne göğe ne yere ama birdenbire her yere ışınlayan bir kırık nağme patlasaydı…

İki kapılı bir handa gidiyorum gündüz gece… Deseydi Aşık Veysel. Şöyle bir içimizi çekseydik astronotumuzla beraber. 

Tamam, yol ne uzun ne de ince ama oralarda ne fark eder?

Peki ya Kubrick’in ‘2001: A Space Odyssey’inde maymuninsanın fırlattığı kemik havada döne döne bir uzay mekiğine dönüştüğünde: “Dünyaya geldiğim anda yürüdüm aynı zamanda…” Cuk oturmuyor mu?

Hele uzayı da zamanı da büken Interstellar’ın herhangi bir anında: “Düşünülürse derince, uzak görükür görünce, yol bir dakka miktarınca gidiyorum gündüz gece…”

Hepsi de mis gibi… Bir uzay filmi soundtrack’inde Aşık Veysel... Uzaya bunun için de gidilir. 

parkta bir korsan

Dev vincin kolu iniyor kalkıyor, iniyor kalkıyor. Oturmuş, hipnotize olmuş gibi onu seyrediyorum. Küçük park bu saatte sessiz; biraz ötede, güneşin azıcık değdiği bir banktaki genç bir anne, çocuğunu arabasında uyutmuş, elinde bir karton bardak (kahve içiyor olmalı) on beş dakikalık bir huzur aralığı yakalamış, kitabını okuyor. Arada bir arkamdan, parkı bir uçtan bir uca yürüyüp yürüyüp dönen iki adamın hararetli sohbetini işitiyorum. İş konuşuyorlar. Kanalın öbür tarafındaki inşaatla ve dev vinçle benden başka ilgilenen yok. Ulusumu başarıyla temsil ediyorum. Parkta bile milli mesaideyim. 

İnşaatlar bizi neden büyülüyor, hiç bilmiyorum. Hep inşa halinde bir toplum olduğumuz için mi? Kendimizi hep eksik mi hissediyoruz? Hiç tamamlanmıyor muyuz? 

Düşüncelerimin akışını sağımdaki banka oturan adam bozuyor. Yan yan bana baktığını hissediyorum. Ben de dönüp ona bakıyorum. Hayır, o da inşaatı seyrediyor. Yoksa o da? Mümkün değil; artık beyaza kesmiş bir zamanlar sarı saçları, uzun suratı, daha da uzun kolları ve bacaklarıyla fazla buralı bir adam. Yüzünde kara bir maske var. Parkta oturuyoruz işte, hepi topu beş kişiyiz. Niye takmış ki? Bir yandan -nedense- maskenin ona yakıştığını düşünüyorum. Profilini belirginleştirmiş. 

Birden bana dönüyor adam. Gafil avlıyor beni, bakışımı kaçıramıyorum. Gözlerindeki memnuniyetsiz bakışla, maskenin üzerindeki korsan bayrağı kuru kafasını aynı anda görüyorum. 

“Neden maske takmıyorsun?” diye soruyor. Sesinde de aynı memnuniyetsiz ifade. Beklediğimden daha yaşlı bir adam, altmışını geçmiş olmalı. Ama olduğundan da yaşlı, çok eski zamanlarda yaşamış insanlara benziyor. Kuru kafalı maskeyi, hayalimde bir bandana yapıp kafasına yerleştiriyorum. Eski bir korsan mı acaba?  

Adama bir cevap veresim gelmiyor. Ellerimi iki yana açıyorum, gözlerimle bir parkta oturduğumuzu söylemeye çalışıyorum. Ne kadar söylenebilirse artık… 

Omuz silkiyor. İkimiz de önümüze bakıyoruz. Vincin kolu çok çok ağır, dikkatle aşağı iniyor. Biz de onu aynı dikkatle izliyoruz.

Vinci izlerken adamın üslupsuzluğuna canımın sıkılmadığını fark ediyorum. Genelde tersi olur. Bu adam niye canımı sıkmadı? Eski zamanlardan, eski denizlerden gelen bir korsan olduğu için mi? 

Bu defa ben dönüyorum adama. “Siz niye maske takıyorsunuz” diye soruyorum. “Açık havadayız.” Aramızda böyle teklifsiz bir ilişki var.

Cevap vermiyor. Duymamış gibi vinci izlemeye devam ediyor. Bir ufacık ayrıntıyı kaçırması hayati bir hataya mal olacakmış gibi… Eğri büğrü bildiğim dilde, yanlış bir kelime mi kullandım acaba? Amaaan, önemsemiyorum, cevap gelmeyince adamla ilgimi kesiyorum. 

Öteden bir bebek ağlaması yükseliyor. Genç annenin huzurlu on beş dakikası bitti. Kahvesinden sağlam bir yudum alıyor. Eh, bu da bir tür hazırlık. Arkama dönüp bakıyorum, iş konuşan adamlar gitmiş. Onların yerinde karşılıklı ötüşen kuşlar… Bir ihtimal, kuşa dönmüştür adamlar. Hayatta hayallere de yer lazım. 

Birden yanımdaki adamın sesiyle irkiliyorum.

“Ben artık maskeyi çıkaramıyorum.” 

Cevap, yüzlerce yıl öncesinden gelmiş gibi ağır, ağdalı. 

Sonra bir daha, usul usul, kendisiyle konuşur gibi tekrarlıyor: “Çıkaramıyorum bu maskeyi artık.”

Adama bakmaya cesaret edemiyorum. Bakarsam aramızdaki bir anlaşmayı bozacakmışım gibi geliyor. Dönüp inşaata bakıyorum. 

Vincin kolu yavaş yavaş yukarı çıkıyor. Elimle cebimdeki maskeyi yokluyorum.

Biz niye hep böyle eksiğiz sahi?

Resim Edward Hopper'ın (1960)

ben sarhoşum sen divane

Ben Mohseen Namjoo (Muhsin Namcı desek olur mu acaba) ile geç tanıştım. Geçen senenin nisanıydı. Her sevdiğime yaptığım gibi aylarca dinledim; sonra zaman içinde belki tadını da kaçırmak istemediğim için, bir süreliğine rafa kaldırdım. 

 

Nisan kendini iyiden iyiye duyurunca, Mohseen Namjoo şarkıları da içimde bir yerde kıpırdadı. Yine giriştim dinlemeye. Ben onu bu şarkıyla tanımıştım; aranızda tanımayanlar varsa, sizin için de bir kapı olsun. “O senin cahilliğinmiş” diyenler de buyursun bir daha dinlesin. Şarkımız Man Mast. Sözler Mevlana’dan. 

“Ben sarhoşum sen divane

Kim götürecek bizi eve…”

PS: Bir ara Farsça’nın su gibi güzelliğinden, Farsça şarkıların neşeli olanlarının bile bu güzellikle can yaktığından bahsedelim mi? Bence edelim.

zamanın ruhu, radyonun ruhu, bizim ruhumuz

"Son altı ay ne yaptın" diye sorsalar “Didik Didik Freud’u dinledim” derim.  Her Cumartesi akşamı bir bölüm. Canlı bir yayını takip edermiş gibi. Bugünmüş gibi. Önce öyle denk gelmişti, sonra bu ritmi sevdim. “Neden olmasın” diye düşündüm.  2004 senesinde Açık Radyo’da yayımlanmış bu programı, podcast teknolojisi sayesinde kendi takvimimdeki altı aya yaydım. 

Çoğunuz biliyordur zaten; zira Psikiyatr Serol Teber ile radyocu Şenol Ayla’nın imza attığı ‘Didik Didik Freud’ artık bir kült statüsünde. Bilmeyen varsa, Teber’in ‘Bilimsel Bir Peri Masalı - Freud’un Aile ve Tarihsel Romanı’ isimli kitabından hareketle, Teber ve Ayla’nın dünya tarihinin belki en enteresan zaman diliminin, yirminci yüzyıl dönemecinin (ama bugünün ve bizlerin de) ruhuna Freud’un hayatı üzerinden baktığını ve bunu da müthiş bir başarıyla yaptığını söyleyebilirim. 

 

Aradan bunca zaman geçmiş ve ben şimdi gönlümdeki bütün ödülleri onlara veriyorum. Hem entelektüel birikimini bir kitap gibi önümüze açan Teber’e hem Türkiye’nin belki en güzel sesli programcısı Şenol Ayla’ya. 

Bu program ne öğretti bana? Ne öğretti bize? Evvela şunu tabii: İnsan hayatlarının ne kadar kırılgan olduğunu ama neden hep yanlış kırılma noktalarına baktığımızı, tesadüfi sandıklarımızın meğer nasıl da yılların tortusunun eseri olduğunu… Beylik laflar evet, bunları biliyoruz evet; elbette biliyoruz ama hissederek, sezerek biliyoruz. Teber’in önce Freud (son birkaç programda da Tevfik Fikret) üzerinden anlattıkları, bu sezgiyi dokunulur hale getiriyor. Sezginin üzerine bir bilgi katı inşa ediyor. Bu çabayı çok kıymetli buluyorum. Minnettarım.

Aylardır aklımda dönüp duruyor. Bir insanı didik didik etmenin bir çağa, bir dünyaya ve ne garip bize dair bu kadar çok şey söyleyebilmesi muazzam değil mi? Ya bir konuyu enine boyuna bilmenin güzelliği… Freud’un hayatı boyunca kaç mektup yazdığından İtalya seyahatlerinde aslında ne aradığına dair her şeyi ve daha fazlasını bilmenin… Dahası o bilgiyi süzüp anlayabilmenin ve aktarabilir hale getirmenin güzelliği. Teber kitaplarında bunu yapmış, Ayla da radyoda çok iyi yönlendirmiş.

Bir küçük not… 17 önce kaydedilmiş bir programın son anlarını dinlerken, koca bir tarihe canlı tanıklık etmiş gibi gözlerim doldu. İnternette biraz bakınınca birçok insanın Didik Didik Freud’a karşı benzer hisler içinde olduğunu da okudum. Bu bence bir radyoculuk mucizesi. Bunca yıl sonra bile dinleyicilerini kendine ortak eden bir yayını üretmiş olmak… Şenol Ayla ne kadar gurur duysa az.    

Nihayet bir de Serol Teber notu. Bu dünyaya değmezmiş, akışın dışındaymış gibi duran naifliği, çocuksuluğu mikrofondan taşıyor, kendini hep ele veriyordu. Bazı küçük anlarda yaralarının sızladığı dahi anlaşılıyordu. Dilerim o melankolik ruhu huzur bulmuştur.  

 

bugün iyi ki buradaydınız

Dün semt pazarı Albert Cuyp’ta dolaşırken, bir spor dükkânının önünde ben yaşlarda bir kadının en fazla sekizinde görünen bir oğlana boks çalıştırdığını gördüm. Çocukta eldiven vardı, kadın ellerine boks idmanlarında kullanılan o standart darbe karşılayıcılardan (elbette başka bir ismi vardır) takmıştı. 

Bir kadının bir çocuğa boks öğretmesine ilk defa rastlıyordum (gerçi nerede rastlayacağım) ama yadırgamadım. Bilakis hoşuma gitti. Kadınlar sporda erkekleri, erkek öğretmenler kadar yarışçı yetiştirmiyor. Bir iki istisna biliyorum, kaideyi bozmuyorlar, o yüzden burada anmaya gerek yok.

Kafamda çocuğun gayretli yumruklarını taşıyarak, tezgâhların yarısından çoğunun yerinde yeller estiği pazarın ucuna dek yürüdüm. O an tam da bu ifadeyi düşünüyordum. Rüzgâr çıkmıştı, boşluğu yel dolduruyordu. “Ne güzel lafmış ‘yerinde yeller esmesi’ dedim”, cuk oturmuş. 

Son tezgâhta çok ucuza avokado bulup, bir kesekâğıdı dolusu aldım. Tezgâhlar azalınca haliyle pazarın sesi de azalmıştı. Balıkçıların müşterilerinden nasiplenen gri balıkçıllar ve martılar da azalmıştı. Sanki bambaşka bir zamandan gelmiş ve niyeyse bu pazarın ortasına düşmüş gibi yanıbaşınızda birdenbire beliren ilginç tipler azalmıştı. Özlemişim onları. Kılık kıyafetlerinden hal ve tavırlarına her şeyleri farklıdır. Bazen bir filme, belki bizzat kendilerinin bir karakter olarak oynadıkları filme yetişiyormuş gibi hızlı hızlı yürürler. Bazen de artık ne film ne sinema kalmış, oyunculukta son fırsatlarını tüketmiş gibi yavaş yavaş, sallana sallana pazarın içinde dönüp dururlar. Şimdi hepten ortada yoklar. 

Bu virüsün bize ettiği bir de bu var işte. Dünyada bakacak şeyleri azalttı. İlhamı, büyüyü azalttı. Eh, bizi de azalttı demek ki. 

Dönüp geldiğimde kadınla çocuk halen çalışıyordu. Çocuk gözlerinin etrafına bir şal bağlamıştı. Kadının belki de biraz kandırmacalı komutlarına uyarak, görmeden hamle yapmaya uğraşıyordu. Hızlıydı. 

Onlara minnetle baktım; “İyi ki siz bugün buradaydınız” diye geçirdim içimden. “İzini sürecek bir an bıraktınız.”

Resim Edward Hopper'ın