Mutfak midede, yatak odası memede, banyo kalçada

GQ'nun bu ay yayımlanan yeni sayısında, harikalar kitabı Atlas Obscura'yı ve onun saklı hazinelerini yazdım. Aşırı beğendiğim bir mekânla ilgili parçayı buraya alıyorum. Atlas Obscura'dan ayrıca bahsedeceğim. 
“Aslan yattığı yerden belli olur” mu desem, “Yuvayı dişi kuş yapar” mı? Belki ikisi birden… Meksika’nın Tijuana şehrindeki benzersiz ev ‘La Mona’ hiçbir tarife sığmıyor. En az New York’taki Özgürlük Heykeli kadar etkileyici ve Gaudi’nin Barcelona’daki Casa Batlló’su kadar da karizmatik bir kadın-ev La Mona.

Peki neden gecekonduların arasında sanatın zafer çığlığı gibi duruyor? 30 yıl önceye gidelim. Sanat öğrencisi Armando Garcia 1987’de, Tjiuana’nın iki sene sonraki 100’üncü yaş gününü kutlamak üzere bir anıt eser inşa etmek isteğiyle şehrin yetkililerine başvurur. Kafasından geçen anıt şöyle bir şeydir: Beş katlı bir kadın! 

Yetkililer Garcia’yı “Sen başka bir şeyler düşün” diye geri gönderir. Ama sanatçı başka şey düşünmez. Sağdan soldan, başka sanatçı arkadaşlarından da yardım alarak, 18 tonluk, beş katı aşan yükseklikte, bir parmağı göğü işaret eden ve her görenin dimağını çatlatan bir eser inşa eder. Ev için esinlendiği model, Garcia’nın eski kız arkadaşlarından biridir. Adını da La Mona koyar.


La Mona sadece güzel ve etkileyici dursun diye dikilmiş değil. Garcia yıllarca karısıyla (eve model olan kadın değil) onun içinde yaşadı. Yatak odaları La Mona’nın memelerinde, çalışma odası kafasında, mutfak midede, banyo ise kalçadaydı. Şu an ev, Tijuana’nın gurur kaynağı; şehirle özdeş bir eser. Garcia içinse bir çalışma atölyesi; çünkü o, yeni inşa ettiği bir başka kadın-evin içinde yaşıyor artık.

yürümek aşındırır

Her iktidar hareketten korkar. Statüko üzerine kurulmuştur onlar. Tahkim edilmişlerdir. 
Nedeni nasılı, olurunu olmazı daha aylarca tartışılacak ama Kemal Kılıçdaroğlu’nun ‘Adalet Yürüyüşü’ hiçbir şey yapmadıysa iki  şey gösterdi bu ülkeye: Hareketin heyecanını evvela. Masabaşı siyaset istemeyenleri sahaya çağırdı. Öyle ya, herkes sahada bulunmak ister. “Buyurun öyleyse” dedi… 
İkincisi, “Ben onla yürümem, şunla yürümem” diyenlerin oluşturduğu boş kümeyi açığa çıkardı. 
Yürümemek de haktır elbette. Ama “Hayır ben yürümeyeceğim” diye ısrarla söylenmek nedir? “Şunlarla yürümem” cümlesini kurmak, bana öyle geliyor ki yürümemenin niyetine girmektir aslında. Statükonun… Öyle veya böyle nihayetinde iktidarın… 
Bakalım harekete geçmenin, gündemin dizginlerini iktidarın elinden çekmenin meyvesini alacak mı Kılıçdaroğlu? Bir zamanlar onun yerinde olan Bülent Ecevit'e, ‘Karaoğlan’ lakabını açık havadayken vermişlerdi. Acaba Kılıçdaroğlu da onu büyütecek bir imkâna rast gelecek mi? 

Gelmese  de, bu ülkede Demirel’den beri yürümeyi hakir gören (‘Yollar yürümekle aşınmaz’ı hatırlayın) sağ iktidar zihniyetini yürüyerek aşındırmayı (bir an için bile olsa) becerdi sayılır. Demirel, daha sonra bu lafı temize çekmeye çalışırken "Kimse beni yanlış çıkarmak için daha fazla yürümemiştir" de diyecekti. 
Bir de bu oldu işte. Demirel yine yanlış çıktı.  
PS: Fotoğrafın sahibini bilen var mı?

ama bu delilik artık


Geçen sene biraz güçtü ama bu sene Deniz’le takip edebiliyoruz Tour de France’ı… O henüz çok umursamıyor ama olsun notlarımızı geçelim biz!

1.
Bu sene Kemal Sunal sempatikliğindeki Sardinyalı Fabio Aru’yu destekliyorum. İyi, çalışkan, genç bir genel klasman bisikletçisi. Üstelik İtalyan. Yıllar sonra fark ettim; bir yerde bir İtalyan varsa onu destekleme eğilimim var. İspanyollar da olur. Ama maalesef yine genel klasman adayı İspanyol Alejandro Valverde daha ilk turda gitti; tutacak İspanyol kalmadı. 
2.
Tur’un hep gidenleri konuşuluyor zaten. Nasıl konuşulmasın? Aynı kaza sonucu Cavendish sakatlandı; Sagan da kovuldu. Öncesi sonrası çok tartışıldı ama bende kalan şu olacak: Sagan ile Cavendish birbirleri hakkında en kötü bir söz söylemedi; bilakis “Olur böyle şeyler” deyip geçtiler.
3.
Dikkat buyurun; bu şekilde davranan adamların ikisi de birer Tour de France rekoruna koşuyordu. Cavendish en çok etap kazanan isim olmak için efsane Eddy Mercxx’in peşindeydi (Dört etabı kalmıştı 34 etaplı Merckx’i yakalamaya). Sagan ise bu sene de yeşil mayoyu alsa (ki muhtemelen alacaktı) altı defa üst üste yeşil mayo kazanan Alman Eric Zabel’i yakalayacaktı (Gelecek sene de geçerdi artık). Cavendish’in işi ilerleyen yaşı dolayısıyla zora girdi; Sagan’ınsa yeni bir altı-yedi senelik seri yakalaması gerekiyor. Bu adamların kükremesi, etrafı yakıp yıkması beklenir. Seslerini bile yükseltmediler. Bisikletçiler biraz böyle. Bu sporu sevmek için bir neden daha.
4.
2017 Tur’unun bize sporu sevmek için verdiği bir nedenden daha bahsedelim. Burgundy’de biten Troyes - Nuits-Saint-Georges etabının galibi Alman Marcel Kittel ve Norveçli Edvald Boasson Hagen arasındaki fotofinişle belirlendi. Sonuçta altı milimetrelik farkla Kittel kazandı. Ama gerçekten delilik bu. 213.5 km bisiklet sür; finişe teker tekere gir; milimle kazan. Daha iyi, daha çılgın bir final düşünebilir misiniz?   

5.
Tur’un sürprizlerinden biri de pelotonun içine düşen güneş şemsiyesiydi. Fotoğrafta sevimli görünüyor; küçük bir detay ama öylesine zalim olabilir ki. Bu yarışı birkaç bisikletçi açısıdan bitirebilirdi tek bir şemsiye; neyse ki atlattılar. 

çayını içtin mi, kupanı yıkadın mı?

Zen nedir hakikaten? Aşağıdaki diyalog en dağınık, en dikkatsiz günler için kulağa küpe olsun. Benim bu nasihate çok ihtiyacım var.  
- Zen nedir, diye bir genç sorar.
- Çayını içtin mi, diye cevaplar ustası. 
- Evet
- Kupanı yıkadın mı?
- Evet.
- Güzel, işte Zen budur. 
Juan Carlo Kreimer’in ‘Bisiklet-Zen’ isimli kitabında rastladım, yazar-din adamı Thomas Merton tarafından aktarıldığı söylenen bu anekdota (Habitus Kitap, Çev: Ata Atay). Bir ufak not: Özelde Tour de France günlerinde, genelde her zaman iyi gider bu kitap. 

yaşar kemal donmuş gölün ortasında ne arıyordu?

Şu hayatta en çok hayıflandığım şeylerden biri Yaşar Kemal’i tanımamış olmak. Röportaj için falan da değil, yanıbaşına biraz olsun oturmak, anlattıklarını dinlemek isterdim.  Geçen hafta, ellinci sanat yılı vesilesiyle söyleştiğim yönetmen Ali Özgentürk, onu ve kuşağını tarif ederken “Büyük nefeslerin insanıydı onlar” demişti. Özgentürk de Yaşar Kemal gibi Adanalı. Beraber epey vakit geçirmişlikleri var. Hiç teşrikimesaide bulundunuz mu, diye sorunca İsveç’te geçen bir anılarını anlattı. Büyük nefeslerin bazen küçücük anlardan geçtiğini not düşmek için buraya alıyorum… 
(...)
Beraber çalıştınız mı hiç?
- Çalıştık. Çok matrak bir anımız vardı bak; onu hatırladım şimdi. Onun ‘Ortadirek’ romanını film yapmak istiyordum. 12 Eylül öncesiydi… Öldürülme tehlikesi vardı; o yüzden Stockholm’de yaşıyordu o zamanlar. Gittim. Ortadirek’i senaryolaştırmak için çalışmaya başladık. İki buçuk ay kaldım orada. Epey tartıştık tabii bir yandan da… Tilda Abla rahmetli sağolsun, olağanüstü güzel bir insandı; çok katlandı bize. İlk günlerden birinde, “Kalk” dedi, “Gidiyoruz.” Gece 10-11 falan… Zannediyorum ki, gidip bir barda falan bir şeyler içeceğiz. Yürüdük yürüdük, donmuş bir göle geldik. “Hadi düş önüme, gölün üzerinde gideceğiz biraz da” dedi. Ben tabii korkuyorum, istemiyorum. “Ben her gün üzerinde yürüyorum; korkma” dedi. Yok mok derken, bir çekti elimden, buzun üzerine pat diye oturdum. Demir gibi buz. Neyse ileri yürümeye başladık. Elinde de bir torba var; içinde ne olduğunu bilmiyorum. Bir yere geldik; baktım, dallar çıkmış buzun içinden. 
Ağaç mı var gölün ortasında?
- Evet, ağaç var bildiğin… Yaşar Abi “Geldik” dedi… Torbasını açtı. Yiyecek, öte beri bir şeyler. Dallarda kuş yuvaları… Meğer her gün onlara yemek getirirmiş, donmuş gölün üzerinden geçerek. Sonra her gün beraber gittik oraya. Yaşar Kemal böyle bir insandır işte. Bir daha doğmaz böyle insanlar… Küçük deliliklerin, büyük cesaretlerin, büyük nefeslerin insanlarıydı onlar…

istanbul'da saflık ve kötülük

John Berger, 1979’da İstanbul’a gelmiş, uzun uzun dolaşmış şehirde, vapura binmiş, insanların arasına karışmış. İstanbul ve insanları hem büyülemiş onu, hem epey düşündürmüş; ona, şu aşağıdaki satırların da olduğu yazılar yazdırmış.
“ (…) İstanbul’un öznel karşıtlıkları ne akılla akılsızlık, ne erdemle günah, ne müminle zındık, ne de zenginlikle yoksulluk - nesnel karşıtlıklar dev boyutlu olsa bile. İstanbul’un öznel karşıtlıkları saflıkla kötülük; ya da bana öyle geldi.”*
40 yıla yakın zaman geçti Berger’ın satırlarının ardından. Bahsettiği öznel karşıtlıkların, saflık ve kötülüğün üzerine düşünüyorum şimdi ben de. Vardığım yer sevimsiz: O saflık yok. Kötülükse almış yürümüş. 
Sosyal medyada muhtemelen para karşılığında insanlara korkunç şeyler söyleyen, küfürler eden yaratıklardan bahsetmiyorum. Onlar başka bir sınıfa giriyor artık; adlarını anmaya, yaptıklarından bahsetmeye değmeyecek kadar aşağılıklar. 
Derdim, müteveffa Berger’ın bugün İstanbul’da vapura, metroya, minibüse binebilseydi görecekleriyle ilgili. 
Otistik çocuklarıyla yolculuk eden anne babaya (ve daha beteri çocuğa) kötü muamele yapan ve sonuçta gözyaşları içinde minibüsten inmelerine neden olan yolcu-muavin-şoför üçlüsüne tanık olacaktı mesela.
Ya da otobüste yorgunluktan yıkılan el kadar bir Suriyeli çocuğa yer veren yaşlı bir adamcağıza (ve daha beteri çocuğa) edilmedik laf bırakmayan (çocuk mülteci olduğu için elbette) bir başka zalim insan görecekti. Birisi videoya çekmiş bu anları, izliyoruz. Adamcağız “Çocuk bu, masum” diyor. Demek zorunda kalıyor.  
Gündelik zulüm… Hani karıncaları düşünmeden, öylesine ezmek gibi… Bir insan bir ufacık çocuğu düştüğü yerden kaldırmayacaksa, bir engelliyi değil daha beter engellemek sırtına alıp taşımayacaksa niye yaşar?  Başka ne işe yarar bir insan? Neden dindarından laikine herkes her zaman haksızlığa uğradığını düşünüyor bu ülkede? Şunları insanlara reva görecek ne haksızlığa uğramış olabilirler ki?
Binlerce örnek var daha yüreğimizi karartan. Katıksız kötülük sahneleri… Berger’ın bahsettiği, bir zamanlar var olduğunu söylediği o saflığıysa ben artık göremiyorum. Gitgide kararıyor yüreğimiz. Maalesef. 
*Boğaz’da (O Ana Adanmış - John Berger, Metis, Çev: Yurdanur Salman)  

temmuz tam bu işe göredir bana kalırsa

Günler geçer ve çalışır şafağın değirmeni,
Kim bilebilir ki kimi, neyi eskittiğini?
Ben ne kadar önemserdim kendimi, hay Allah!
Sen ne kadar kumraldın aynalarda, hay Allah!
Temmuz tam bu işe göredir bana kalırsa,

Gel bağışlayalım birbirimizi...

Turgut Uyar 

Fotoğraf, Singapurlu yönetmen Kirsten Tan'ın Tayland'da geçen filmi 'Pop Eye'dan..

yeşil sos niye bitti?

Şehrin merkezinde çok iyi bir patatesçi var. Merkezde ama azıcık da saklanmış bir yerde; oralardan geçiyorsam bazen uğruyorum. Kuyruktaki tu...