ayna içinde ayna

Bir şeyi gördükten hemen sonra, aynı zamanda kendimizin görülebileceğini de fark ederiz. Karşımızdakinin gözleri bizimkilerle birleşerek görünenler dünyasının bir parçası olduğumuza bütünüyle inandırır bizi. Karşıdaki tepeyi gördüğümüzü kabul edersek o tepeden görüldüğümüzü de kabul etmemiz gerekir. 


John Berger - Görme Biçimleri 

Fotoğrafçı Ahmad Gharabli, yukarıdaki kareyi Kudüs'te çekmiş. Twitter hesabında, son dönemi de kapsayan diğer işleri de var. 

han solo'lu galaksi rehberi

‘The Last Jedi’ beni sarmadı. Ben bir Star Wars fanı değilim. Ama tüm filmleri ikişer üçer defa seyrettim. Çok bildik bir hikâyedir; sevdiğim bir hikayedir. Büyüyen bir çocuk, ona dar gelen bir dünya; sınırsız macera vaadi… Filmleri her seyrettiğimde, her ne kadar çok çok uzak bir galakside yaşanıyor da olsa her şey, kendi bahçeme girmiş gibi olurum. 

Ama iyiyle kötünün amansız mücadelesi yorar beni. Her iki tarafın hikâyesi de yorar. Frodo’nun, Harry Potter’ın, Luke Skywalker’ın, Sauron’un, Voldemort’un, Darth Vader’ın hikâyesi yorar. O didaktizm, o kestirilebilirlik yorar. 

Han Solo burada devreye girer. Kimseyi takmaz Solo, kendi işine bakar, illa tercih edecekse iyiyi tercih eder ama kendi kurallarını koyarak. Gezer tozar; Millenium Falcon’u ve yoldaşı Chewbacca ile en ücra gezegenlere de uğrar, işlek yıldız otobanlarından da geçer. Akla hayale gelmeyecek yaratıkların bulunduğu yerlerde takılır. Sayesinde biz de, dolaysız yoldan evreni öğreniriz. Çabasız şıktır Han Solo. Hafiftir hikâyesi, sabun köpüğüdür, eğlencelidir. Beri yandan, gerçektir. 

Yedinci film 'The Force Awakens'ta, Solo ve Chewbacca yıllar sonra Millenium Falcon'a girmiş, Harrison Ford'un ağzından "We're home" lafı dökülürken benim de gözlerim dolmuştu. 

Son filmde artık Solo yok. Yerine kimseyi de koymamışlar. Kankası Chewbacca da ‘solo’ takılıyor. Hiçbir yeri de gezmiyorlar artık. Hanlara girmiyorlar, pazarlık yapmıyorlar, kötü yaratıklara bulaşmıyor, hesabı ödemeden kaçmıyorlar. 

E ne yapayım ben sade iyiyle kötünün mücadelesini? O kadarını her gün yaşıyoruz zaten.

aydınlık tarafa geçenler

Yarın Star Wars serisinin yeni filmi ‘The Last Jedi’, tüm dünyada vizyona girecek. İki sene evvel gördüğümüz ‘The Force Awakens’ta öğrenmiştik: Yeni bir evren kurulmuş, herkes de o evrende yerini almış. Karanlık bütünüyle alt edilememiş, bir zaman o kötülükleri yok etmek için var gücüyle uğraşan ‘iyiler’ takımı unutulmaya yüz tutmuş; adları efsanelere karışmış; gerçekten var mıydılar, yoksa maceraları birer masaldan ibaret miydi karıştırılır olmuş. 

Hikâye işte… Yoksa o kadar da gerçekten uzak sayılmaz mı? Sonradan dönüp baktığımızda bazı filmlerin dönemini nasıl da isabetli şekilde yansıttığını görüp şaşırırız. Hollywood’un milyonlarca dolarlık stüdyo filmleri de buna dahil. O halde Star Wars’ın yeni dönemini neden toplumsal (hatta küresel) bir alegori olarak almayalım? 

Bir düşünün, bugün dünyanın dört yanında faşizm çığlıkları yükseliyor. İç savaş belasına, yerinden yurdundan olmuş göçmenler, her yerde itilip kalkılıyor. Güçlü olanın kayığına binmek her şeyden daha muteber sayılıyor; hırsızlığa, yolsuzluğa göz yumuluyor. Bir parça itibar, statü için ya da hesap verme korkusundan kötülükler bile isteye arkalanıyor. Din tüccarlığı ve yoz milliyetçilik prim yapıyor. Seçmenler, katran ve tüye bulanıp kasabadan kovacağınız, uyduruk ve yalancı liderleri ülkelerinin başına getiriyor. Nazi sempatizanları, hem bir dönem bu illetin kök saldığı ülkede hem oraya en uzak coğrafyalarda kendilerini gururla açık ediyor. Üstelik Türkiye hariç değil!

Çoğumuz karanlık tarafta gibiyiz. Belki hep öyleydik ama sıradan insanın niyetlerini kitlelere dolaysız bir şekilde ilan edebildiği sosyal medyayla yeni tanıştık. Gördüklerimiz de iyi şeyler değil: Irkçılık, saldırganlık, cahillik, kibir, her türlü melanet… Hepsi adalet maskesi altında. Herkes kendini haklı ve mağdur görüyor. Bir insan iktidarda nasıl mağdur olabilir? Bu duyguyu milyonluk kitleler nasıl paylaşabilir? Dünyanın en büyük bilmecesi bu. Eskiden de bir bilmeceydi. Bedelini milyonlarca insan ödedi. Doğal sonuç faşizmdir çünkü. Ama belli ki toplumlar unuttu bunu. Sosyal medyada Hitler’in açıktan övülmesinin başka bir nedeni olabilir mi?

Önceki post’ta dizelerini buraya aldığım —benzer bir süreç sonucu Sivas’ta katledilen—Metin Altıok, yayımlanan son yazısında (17 Mayıs 1993, Aydınlık) o gün için gelinen noktayı ‘insan kirlenmesi’ diye anlatmış. Yine de kıyamamış insana: 

“ (…) Sözünü ettiğimiz bu insan kirlenmesinin kaynağı insanın öz değerlerine yabancılaşmasıdır. Ama burada faturayı bireye kesmek insafsızlık olur. Çünkü yabancılaşmanın temelinde, insanın toplumsal yaşam içinde yürekten inandığı değerlerin geçerliliğini yitirip erimesi yatmaktadır. Yani sorun bireysel olmaktan çok toplumsal bir düzen kirliliği olarak çıkmaktadır karşımıza. İşte bu düzen kirliliği, içindeki insanı da kirletmektedir. emeğin değil paranın para kazandığı, dürüstlüğün değil sahtekarlığın prim yaptığı bir düzende, insandan saf ve temiz kalması beklenemez. Çünkü her şeyden önce, karnını bile doyuramayan, emeğine yabancılaşan insana kirlenmekten başka yol kalmamaktır.”


Dedim ya belki hep böyleydi. Ama Star Wars’ın bir önceki filminde, binlerce insanın lidere selam durduğu o Nazi göndermeli sahneleri nereye koyacağız? Peki serinin tümünü yadsırcasına, ilk defa bir karakterin, aydınlıktan karanlığa geçmesini değil, tam tersine karanlıktayken aydınlığı seçmesini ne yapacağız? Hatırlayın, John Boyega’nın oynadığı Finn, kötülük imparatorluğunun bir askeriyken, direnişçilere katılmayı seçmişti. 
Çok değil, 40 yıl önce, Darth Vader günlerinde, en azından bireylerin seçimi adına, karanlık istisnaydı. Karanlık tarafa geçiş tüm hikâyenin ekseniydi. Şimdi istisnai olan aydınlık. Çünkü belli ki, çoğumuz karanlıktayız.  

Fotoğraflar Star Wars - The Force Awakens'tan. Son fotoğraf Nuremberg, 1936. Binlerce Nazi askeri, Hitler'i dinliyor.


nem ve küften

bir sahaf kitabındaki nem ve küften 
elime geçen inanılmaz sevinci 
birilerine geçirememekten 
gelişti bende bu bireysellik bilinci


Metin Altıok 

direk sous-chef olarak başlıyorsun

Bir kafede yan masa. İki adam konuşuyor: 

“Gideyim mi abi?” dedi genç olan. 
“Dakika düşünme” dedi abi. “Direk ‘sous-chef’ olarak başlıyorsun. Parası da güzel. Kaçmaz!”
“Haklısın abi” dedi direk sous-chef. İki kahve söyledi; biri filtre, biri americano. Sigara çıkardı, abisine tuttu, ikisininkini de yaktı.

“Yarın beraber gidelim mi otele?” diye sordu sonra. ‘Arkadaşlarını görürsün, 'roof’ta takılırsın.”
Abi geniş geniş güldü. “Oğlum o otelde vururlar beni. Başıma ödül var.”
“Hayırdır abi” dedi direk sous-chef. Endişelenmiş miydi biraz? Abinin ipiyle kuyuya inecekti de, ip çürük müydü yoksa?

“Mutfak” dedi abi. “Mutfak sır saklamak için fazla küçük. Anladın?”
“Nasıl ya, anlamadım” dedi direk sous-chef. 
“Anlarsın oğlum, anlarsın” dedi abi. “Hele bir işe başla.”

Kahveler geldi. ‘Filtre’yi abi aldı. Filtresiz konuştu sonra: 
“Adamı taşaklarından asıyorlar o mutfakta. Gözünü dört aç! Ama parası güzel. Kaçmaz!"

yedidalga, samatya ve feyruz şarkıları

1. 
Hakan’ın (Gence) genç oyuncu Hazar Ergüçlü’yle bir röportajı vardı bu hafta sonu Hürriyet Pazar’da. Kıbrıslıymış genç oyuncu.   Yedidalga Köyü’nden. Yedidalga… Ne fantastik bir isim. Ursula K. Le Guin, alsın bir romanında kullansın, cuk oturur. 

2. 
Yedidalga’yı internette araştırdım; Güzelyurt’taymış. Hemen yanında da Gemikonağı köyü var. Kıbrıslılar hayal güçlerini korkak alıştırmamış. Şapka!


3. 
Dalgalar, denizler, konaklar demişken… Bazen rüzgâr, insanı bir sahile sürükler ya… Oraya nasıl vardığınızı anlamazsınız bile. Bu pazar işte ben de öyle düştüm Samatya’ya. Son görüşümden beri yıllar geçmiş. Her taraf meyhaneye kesmiş. Akşam üstü rakısına oturmak güzel olurdu ama şöyle demli bir çay çekti canım. İyi ki de çekmiş. Bulabildiğim tek çayhanede, Feyruz’un şarkıları dönüyordu. Tüm albüm. Sonuna dek dinledim. Sürprizli bir haftasonunda rüya gibi bir ses, mahmur bir akşam üstü… Daha güzel ne olabilir?

Fotoğraf Yedidalga sahili; alttaki şarkı, canım Feyruz'un en sevdiğim şarkısı 'Ishar'.


ne zaman gittin ruhum görmedim seni

Sürüp giden yol yenileme faaliyetinden, İstiklal Caddesi üzerinde rahat rahat yürüyebilmek mümkün değil. İş makineleri, bariyerler, öbek öbek hafriyat… Işıltılı vitrinleri, on bilerce dolar kira ödenen dükkânları dışarıya gıcırtılı, derme çatma tahta köprüler bağlıyor. Kimsenin keyfi yok. 

Yeni bir şey değil. İstiklal’in inşaatı ne zaman bitti ki… İş makineleri ne zaman rahat bırakmış orayı? Sürekli bir taş değiştirme faaliyeti… O taşlar, değiştirilmediği zamanlarda da kaydılar, su sıçrattılar, Cadde’de küçük, tatlı bir gezintiyi zehir ettiler. ‘İstanbul’a ihanet’ tarihinin kapsamlı bir bölümü bu taşlar üzerinden yazılacak.  

İki gün evvel, Yapı Kredi’nin Galatasaray’daki yeni binasını görmek için, yol çalışması ‘mevzilerini’ aşa aşa Galatasaray’a inmeye çalışıyordum. Eskiden insan kalabalığından bunalırdık, şimdi gün ortasında, pek kimse yok. Üstelik beş-altı saat sonra Beşiktaş’ın Monaco’yla Şampiyonlar Ligi maçı vardı. Maç öncesi İstiklal’e yolu düşen Beşiktaşlı taraftar sayısı hiçle az arasında gidip geliyordu. Monaco taraftarlarını hiç görmedim. Zaten maçta da görmedim onları.

Kendime sordum: Bir Fransız, maç öncesi yolunu İstiklal’e düşürse ne bulacaktı ki? Bir yabancı arkadaşımı orada gezdirmek istesem ne gösterecektim? The Marmara’dan başlayarak lokum, nargile, tek tip döner dükkânları, ağır avizeli Sütiş ve Saray, standart sinema Fitaş, herhangi bir AVM kabilinden Demirören, adımımı atmadığım, Madame Tussauds’lu  Grand Pera, kıyafet dükkânları, nargile, lokum… Böyle uzayıp gidiyor. 

Ara sokaklara sapmazsak, Tünel’e dek yol boyunca ilgi çekici bulduğum, hikâyesini anlatabileceğim (veya dinlemek isteyeceğim) tek unsur binalar… Konsolosluk binaları, fasatlar, Galatasaray Lisesi… Bir de Tünel’in kendisi.Tabii artık Yapı Kredi’nin yeni binası ve İlhan Koman’ın caddeye bakan Akdeniz’ini de saymalıyım. Başka hiçbir şey yok. Bir yabancıya ne anlatabilirim ki? 

Dahası, kendime ne anlatabilirim?

Beyoğlu’nun hikâyesi elbette İstiklâl’den ibaret değil. Hatta, Cadde hep en azını anlatır. Vitrindir ama. Ne olup bittiğini görmek açısından hep işe yarar. Dürüst bir vitrindir üstelik. İnsanıyla, binasıyla, havasıyla her şeyi olduğu gibi gösterir. Değişen hayatı iyi anlatır İstiklal. 

Ben Beyoğlu’nda yaşadım. Beyoğlu’nda çalıştım. İstiklal Caddesi’nin hayatımın ana damarı olduğu günler vardı. O zamanlarda da bugünkü gibi üstüme üstüme gelirdi Cadde; ara sokaklara, kıyı köşeye saparak kurtulurdum. Şimdi de sevdiğim yerler var elbette ama o zaman çok daha fazla kitapçı, kafe, bar, sinema vardı oralarda… Arkadaş evleri vardı. Tanışmış olsaydık arkadaş olacağımız insanların evleri vardı. ‘Bizimdi’ diyeceğimiz evlerimiz vardı. 

Bizimdi ama başkalarının da…  Herkese aynı uzaklıkta, umursamazlıkta, teklifsizlikte mekânlar vardı. Güzellik ve düşkünlük vardı. Sefalet ve büyü vardı. Bir ruh vardı. Hikâye vardı. 

Ağıt yakmak, romantize etmek istemem ama gitti çoğu. Ben de gittim. Geri dönmek için bir sebep göremiyorum. 

Lokumdan, nargileden, hafriyattan, sürekli değiştirilen taşlardan hikâye çıkmıyor. İstiklal’in taşlarının altında deniz yok. Üstünde de ruh kalmamış.   


Ya da kendini göstermiyor o ruh… Eminim, bir yerlerde kendini saklıyor, koruyordur. İstanbul bizden çok daha eski. Bereketli. Dayanıklı. Ne kadar ihanet edilse de yeniden toparlanacak kadar da becerikli. İnşaatı, sıradanlığı, saçmalığı aşıp geri gelecektir. Yollarımızı kesiştirebilirsek ne âlâ…

Fotoğraf: Ara Güler (1992)

vatan bir şehirdir, o da istanbul

Can Yayınları, bu yaz aynı anda üç Petros Markaris romanı birden yayımladı. Komiser Haritos’un üç polisiye macerası… Alan Savunması, Che İntihar Etti ve Batık Krediler (İlk ikisi daha önce de yayımlanmıştı)… Bu kitaplar vesilesiyle, Türkiye’den göç eden Rum-Ermeni kökenli, Yunanlı bir yazar olan Markaris’le tanıştım. Sanırım, yıllar sürecek bir okuma macerası olacak. Çünkü hem Komiser Kostas Haritos’a hem de Markaris’in devlet-siyaset ve iş dünyası arasındaki ilişkileri inceleme biçimine bayıldım. Bir de Yunan toplumunu ve başta Atina, Yunanistan’ın resmetmesindeki gerçekçiliğe. Markaris’in yaptığı,Türkiye’de yazılmasını hep istediğim bir polisiye usulü. Zeki, ferah, abartısız, gerçek… Evde aradığım güzellik meğer komşudaymış. Komşu dediğim de meğer benim evimmiş. Markaris sonuçta benden daha İstanbullu. 

Bu romanların başarısındaki temel unsur elbette baş karakterin kimliği. Komiser Haritos… Petros Markaris’in yarattığı Atina Cinayet Masası komiseri… Emekliliği yakın, büyük ihtimalle altmışlarının başında (Markaris, komiserin yaşını yazmıyor hiçbir yerde; rütbesine ve huylarına bakarak tahmin yürütüyorum, bir de Selanik’te doktora yapan bir kızı olduğunu biliyoruz). Haritos huysuz, inatçı, eski usul bir polis. Siyaseten belki solda değil ama sağda da sayılmaz. Hemen hemen her yenilikten huzursuzluk duyuyor. Atina trafiğinden nefret ediyor. Mirafiori’sinden (bizde basitçe ‘Fiat 131’ olarak bilinir) vazgeçmesi imkânsız; 2000’lerin başında geçen macera ‘Che İntihar Etti’ye kadar cep telefonu da kullanmıyor (Sonrakilerde bir telefon ediniyor mu, bilmiyorum). 

Alametifarikası, sözlükleri… Yatak odasında tuttuğu Yunanca sözlükleri okumaya bayılıyor. Başkaca kitap okumaktan da nefret ediyor. Arada bir tüm gazeteleri toplayıp bir fincan kahve eşliğinde, basının ‘yalanlarını’ okumaktan hoşlanıyor ama. Haberleri, daha az ‘yalancı’ olmasa da televizyondan almayı seviyor. Karısı Adriani’yle sürekli bir didişme içinde (Haritos’a taş çıkartacak huysuzluğu, kimseyi beğenmezliği, dediğim dedikliği ve zaman zaman baş gösteren fırsatçılığıyla Adriani de muazzam bir karakter). Kimseye güvenmiyor, ne suçlulara ne de polislere; hatta ekip arkadaşlarına bile… Becerisi, tecrübesi, yanılgıları ve güçsüzlüğüyle gerçek bir insan Haritos… 

Gelelim yazarın kendisine, yani günün birinde onunla bir röportaj yapmayı çok istediğim Markaris’e. Heybeliada doğumlu. Avusturya Lisesi’nden mezun. Büyük yönetmen Theo Angelopoulos’un filmleri ‘Sonsuzluk ve Bir Gün’,  ‘Ağlayan Çayır’ ve ‘Leyleğin Geciken Adımı’nın senaryosunu o yazmış. İstanbul’la bağı kopmamış hiç. Geçen mayıs, Agos’tan Evrim Kaya’ya verdiği röportajda söyledikleri çok önemli: 

“ (…) ‘Vatan’ sözcüğü bana bir şey ifade etmiyor. Yurdum neresi bilmem. Çünkü Türkiye’de milliyetçilik zamanında büyüdüm ben. Beni bu sözcükten soğuttu o milliyetçilik. Yunanistan da yurdum olmadı, çünkü orayla bağlantım sadece dildir. Şimdi Yunanlı arkadaşlarımla tartışırken, “Siz Yunanlılar” diye kızıyorum onlara. “Ya sen nesin?” diye soruyorlar, “Ben İstanbulluyum” diyorum. Haymatlos (vatansız) değilim ama benim için Heimat (vatan) bir şehirdir, o da İstanbul…”


İstanbul’un bereketi işte… Bağrından çok kıymetli evlatlar çıkartıyor. Sağa sola savrulsa da bu evlatlar, ne başka bir deniz bulabiliyorlar ne başka bir şehir… İşte bakın, günümüzde yaşayan Atinalı bir komiseri okurken bile, tuhaf bir memleket duygusuyla, nostaljiyle burnunuzun direği sızlıyor. Memleketteyken bile… 



mahcup etmemek için

İskenderiyeli yaşlı, bilge bir Yunanlı, bir zamanlar bana şu sırrı vermişti: “Yunanlılar herkese her zaman bir içki ısmarlayabilir, ama karnın aç ve meteliksizsen, asla sana yemek ikram etmezler - mahcup etmemek için.”

Byron Ayanoğlu, İstiridye Üstü Girit 

Fotoğraf: Nick Karvounis (on Unsplash)

geceleri yaşamaya çalışırız

Gün boyunca hayatta kalmaya, geceleri yaşamaya çalışırız. 
Gündüz Vassaf, Cehenneme Övgü

Fotoğraf: Louis Amal

bir kitap okudum ve hayatım kurtuldu

Hayatı zenginleştirmeye, keyif almaya, ukalalık yapmaya, anlam aramaya, sevgili bulmaya yarar. İstersek, yüzlerce faydasını daha sayabiliriz. Bir kitap hayat kurtarmaya da yarar mı peki? Eduardo Galeano’nun ‘Gölgede ve Güneşte Futbol’u kurtarmış. Müteveffa yazarın bizzat kendisi Türkçe’de henüz yayımlanan ‘Hikâye Avcısı’ isimli kitabında anlatıyor: 

"(…) Aradaki duvarları yıkmak için ‘Gölgede ve Güneşte Futbol’ adlı kitabımı yazdım. Okuma fanatiklerinin futbol korkularını, futbol fanatiklerinin de kitap korkularını yenmelerine yardımcı olmak istedim. Ama bundan fazlasını hiçbir zaman düşünmedim. 
Ne var ki, Meksikalı federal milletvekili Victor Quintana’nın anlattığına göre, bu kitap onun hayatını kurtarmış. Quintana 1977 ortalarında, kirli işlerini ortaya çıkardığı için onu cezalandırmak isteyenler tarafından tutulan kiralık katiller tarafından kaçırılmıştı. 
Katiller onu bağlayıp yüzükoyun yere yatırmışlar, öldüresiye tekmeliyorlarmış ve nihai darbeyi indirmeden önce verdikleri son molada, futbol üzerine bir tartışmaya tutuşmuşlar. Bunun üzerine, diriden ziyade ölü olan Victor da kaşığını çorbaya daldırıp benim kitaptan hikâyeler anlatmaya başlayınca, anlattığı her hikâye karşılığında, -bin bir gecelik yaşamın her bir gecesi için bir masal anlatan Şehrazat misali-, yaşam dakikaları kazanmış. 
Saatler ve hikâyeler geçmiş. 
En sonunda katiller onu terk edip gitmişler, eli kolu bağlı, dövülmüş olarak ama canlı bırakmışlar. 
Giderken şöyle demişler: “Seni sevdik.”
Ve mermileriyle birlikte oradan çekip gitmişler.”


Eduardo Galeano, Hikâye Avcısı, Sel (Çeviren: Süleyman Doğru)


bir gazetecilik rüyası



Suffolk, İngiltere’den Andy Longhurst isimli bir Twitter kullanıcısı bir seri fotoğraf çekip BBC England hesabına ‘mention’ yaparak tweet atmış. Fotoğraflar, bir Ryanair uçağıyla bir savaş uçağını aynı karede gösteriyor. O sırada sadece 11 takipçisi olan Longhurst’ün yorumu: “Bunu her gün göremezsiniz. Ryanair uçağının kuyruğunda bir savaş uçağı… Bir şeyler mi oluyor? Umarım Suffolk üzerinde her şey yolundadır.”

Gerçekten sıra dışı bir görüntü… Ama Twitter bu tip vatandaş gazeteciliği işlerine açık bir zaten. Bizim açımızdan esas sıra dışı olansa tweet’in altına yazılan sorular…

Onur Erdem, bu tweet’i alıntılayıp yazdığı kendi tweet’inde meseleyi açıklıyor: “Basın kuruluşları ve gazetecilerin 11 takipçili bir hesaba yaklaşımını görmek için alttaki mesajlara bakabilirsiniz.”

Independent gazetesi, Mirror gazetesi, BBC, ITV, Standard News, daha birçok gazete ve gazeteci fotoğrafları kendi sitelerinde, Longhurst’ün ismini de vererek kullanmak için ondan izin istiyor. 

Müthiş bir hız ve gürültü ortamında yerle yeksan edilen gazetecilikte bir vaha bu tweet. Bizim için de halen bir rüya. Hatırlayalım diye arada bir, şuracıkta dursun. 

sí o no barcelona

Yarın başta Barcelona, tüm Katalonya’da bağımsızlık referandumu için sandıklar kurulacak. Ama nerede? Şu anda bilinmiyor. Madrid hükümeti, illegal saydığı bu referandumun ‘yapılmayacağını’ söyledi. Bölgeye ciddi miktarda polis sevk edildi; baskınlar ve tutuklamalar yapıldı; referandum hakkında bilgi veren websiteleri kapatıldı; sandıklar ve pusulalar imha edildi. Bazı sandıkların kurulduğu okullar, şu an veliler tarafından işgal altında ama oralarda oy kullanılabilecek mi, belli değil. 

Oy verebilecek Katalanların pusulada muhatap olduğu tek bir soru var: Katalonya’nın bir cumhuriyet yönetimi altında bağımsız olmasını istiyor musunuz? ‘Sí’ ya da ‘no’ diyecekler; hepsi bu kadar. 

Ama öyle tulum çıkarılacak bir ortam da yok bölgede. Herkes bağımsızlık yanlısı değil. “Biraz daha otonomi bize yeter de artar” diyen çok kişi mevcut. Şöyle söyleyeyim: Nüfusun yarıya yakını “Bağımsız olalım” diyor (5.4 milyon seçmende 2.5 milyondan azı). Ama Madrid hükümetinin bu baskısı ve ayrılıkçıların coşkulu gösterileri oranı yükseltebilir. Kendi dilleri var, yaklaşık bin yıl bağımsız yaşamışlar, toplam nüfus 7.5 milyon… İnat ederlerse, Avrupa’da yeni bir ülke için büyük mücadele başlayabilir. Bir ulus-devlet daha!

Gelelim gazetelere. Lider gazetelerden ‘La Vanguardia' ve ‘El Periodico’, alınan önlemleri manşet yapmış; şiddete başvurulmadan müdahale edilmesi emrini tartışıyorlar. ‘Evetçi’ El Punt Avul, sandığı taşımış manşete: “Her şey hazır” diyor. Ama en güzeli spor gazetesi L’Esportiu… Gazete, ‘sözde’ Barcelona manşeti yapmış; koca puntolarla “Doğru Yoldalar’ diyor… Esasen, takımın ardındaki tribünlerden sarkan koca pankartı gözümüze sokuyorlar: “Sí - Evet.” Hoş bir gazetecilik taklası…


Pazartesi manşetleri bakalım ne olacak?




adamsın ryan gosling!

Doğup büyüdüğüm şehrin hiç görmediğim bir mahallesindeyim. Bir berber dükkânında…

Neredeyse ekim geldi ama hava halen çok sıcak.  Uyuklayan berber, dükkândan içeri girdiğimde yattığı yerden sıçradı. Eskiden saçakları, ipleri aralayarak (bunun bir ismi olmalı ama neydi) girerdiniz bir yere, tavanda işe yaramaz bir pervane dönerdi, buram buram tüterdi yaz; içeride müşterinin geldiğine pek sevinmeden yarım göt doğrulan bir berber olurdu… Klimalı dükkânlarında bu egzotik hazzı yaşamıyorsunuz. Yine de berberin biraz mahcup, üstüne başına çekidüzen vermesini fark etmek hoşuma gidiyor. 

Sakal traşı istediğimi söylüyorum… O, sıcak su hazırlarken etrafa göz gezdiriyorum. Dükkâna özgü hiçbir şey yok. Yazık. ‘Erkek kuaförü’ tabelasının altına, vitrine yapıştırılmış stil, şekil erkek fotoğraflarına gözüm takılıyor. Brad Pitt, Ryan Gosling, Tom Cruise (evet, hâlâ), George Clooney, David Beckham… Fotoğrafların arkasından bakınca bile belli oluyor tipleri… İçlerinden Ryan Gosling bir tek, sanki oraların çocuğu gibi… Almış yürümüş ama memleketi de unutmamış gibi… Saçları efendice taranmış, abartısı yok, semtin çocuğu. Buralarda olsa halen kovalıyor olurdu arkadaşlarıyla. Berberin onun fotoğrafına bakıp bakıp “Adamsın Ryan Gosling!” dediğini hayal ediyorum. 

“Adamsın” demiyor ama “Sen ne iş yapıyorsun abi” diye soruyor berber. “Gazeteciyim” diyorum. “İstanbul’da.”

Hangi gazetede çalıştığımı soracak diye düşünüyorum. Soruyor. Yorum yapacak diye düşünüyorum. Yapmıyor. Konuşmuyor da. Çok fazla dövmesi var. 20 yıl önce, ben buralarda tıfıl bir yeniyetmeyken hiçbir berberin dövmesi yoktu. 

Aklına birden gelmiş gibi tekrar giriyor lafa: “Abi niye bizim buraların hiç haberi yapılmıyor? Ne gazetelerde var ne de televizyonlarda.” Yerel muhabirlere ihale ediyorum mevzuyu. “İyi çalışmıyorlar belki de” diyorum. “O kadar çok olay yaşanıyor ki” diye hayıflanıyor.

Ne yaşanıyor ki burada? Haberim olurdu, diye düşünüyorum. 

“Ne oldu mesela” diye soruyorum. Cevap hızlı geliyor: “Abi daha üç gün önce bir adam yevmiye yüzünden üç kişiyi vurdu pompalı tüfekle, geçen hafta bir kadın damdan atladı, aha şuradan, mahallede her gün vukuat, cinayet. Bunlar niye yok televizyonda?”

“Eh, eksik olsun” diyemiyorum. Ama gülüyorum, “Bu muydu kardeşim derdin?” “Bu abi” diyor. O da gülüyor. “Bu mahallede üç cinayeti olmayana kız vermiyorlar!”

Ryan Gosling iyi yırtmış… Hem mahalleden çıkmış hem çıktığı yeri unutmamış hem her gün gazetelerde, televizyonda. Adamsın Ryan..

dünya birden küçük mü?

En eskisi şunun şurasında üç hafta önceye gider: Karayiplerin üzerinden dört kasırga geçti, Meksika iki defa depremle yıkıldı, uzay aracı Cassini Satürn’e intihar dalışı yaparak görevini bitirdi, Almanya’daki seçimler sonucu aşırı sağcılar ilk defa parlamentoya girdi… 

Hangisi bizde bir gazetenin manşeti oldu? Hadi manşeti geçelim, hangisi ön sayfada doyurucu bir şekilde yer aldı… 
Tamam derdimiz bize, bizdeki bir yıllık olaylar silsilesi de bir İskandinav ülkesine ömür boyu yeter ama hep kendi kendimizle uğraşmaktan da gına gelmedi mi artık? Bu kadar yerli ve milli olmak da biraz fazla değil mi? 

Televizyonda ve gazetelerde Kapıkule’den sonrasına dair bir fikri olan, Rusya’yı, İran’ı, Asya’yı bilen, Irak ve Suriye hakkında sınırın ötesinde o sıra olanlardan başka şeye kafa yoran kaç kişiye rastlıyorsunuz? Yok. 

Onları geçelim, gazetelerin dış haberler sayfalarında (kimisi ‘Dünya’ da diyor) şu an Kuzey Irak’taki referandum dışında kaç haber var? Kaç ülkenin adı sayılıyor?

Bu memleketin çok sıkıntısı var, geçmişte vardı, ileride de olacak ama en ciddisi bence içimize çökmek… Dışarıya bakmamak, merak etmemek, sadece kendimizle uğraşmak… Oyalanmak. 

İşte bugünün konuları: Suudi Arabistan’da kadınlara otomobil kullanma hakkı verilmesi, İspanya ve Kuzey Irak’taki referandum, Suriye ve yaralarını sarmaya çalışan Meksika… Dünyadan birçok gazete bu olup bitenleri ya manşete çekmiş ya sürmanşete… Bizden daha mı meraklılar? Bizden daha mı dertsizler?

Cumhurbaşkanı Erdoğan sürekli “Dünya beşten büyüktür” deyip duruyor ama bizim açımızdan dünya birden de küçük belli ki…

Bir not da meslektaşlarıma: Siz de sıkılmadınız mı? 


En üstteki, Suudi Arabistan’da kadınlara verilen otomobil kullanma hakkını işleyen Mısır gazetesi Al-Akhbar. 





dünyayı gerçekten kurtaran adam

26 Eylül 1983... Rusya’da, Moskova Oblastı’nda yer alan Serpukhov-15 isimli yasak şehirdeyiz… 
Tam 34 yıl önce, bugün, burada Stanislav Petrov isimli bir yarbay, dünyanın sonunu getirecek bir nükleer savaşı tek başına engelledi…
Yarbay Petrov’un hikâyesi, bugün dünya üzerinde nefes alıp veren her bir canlının hayatının nasıl da pamuk ipliğine bağlı olduğunun hikâyesi… Bugün gülüp ağlıyoruz, yazıp çiziyoruz… Yarın pofff… İki dengesiz ve cahil insan yüzünden, onları oraya koyan biz insanoğlunun yüzünden her şeyin sonu gelebilir… Dünya, üzerinde uygarlık kuracak bir sonraki hayat formu için milyonlarca yıl beklemeye başlayabilir. Tabii o kadar ömrü kaldıysa. 

***

Petrov’un hikâyesine geri dönelim biz… O zaman, yani Soğuk Savaş’ın civcivli günlerinin yaşandığı 1983’te 44 yaşını süren Petrov, Serpukhov-15’te bu soğuk ve sinsi savaşın en ciddi işlerinden birini yürütüyordu. Rusya’yı vurmak üzere ABD’den ateşlenecek nükleer füzeleri saptamak onun işiydi. İsmi ‘Oko’ (Türkçe’de ‘Göz’) olan erken uyarı sisteminin –çalışırsa- Rus ordusuna zaman kazandırması bekleniyordu. Bu sayede misliyle karşılık verilebilecekti.

Füzenin ABD’den ateşlenmesi ve Rusya’da bir bölgenin isabet alması arasındaki zamanın 25 dakika olduğu tahmin ediliyordu. Ne yapılırsa işte bu 25 dakikada yapılacaktı. Rusya gardını alacak, karşı füzeler ateşlenecek, devlet adamları saklanacaktı. Hepsi 25 dakikada… Dünya o 25 dakikadan sonra asla aynı dünya olmayacaktı.


***

Dünya o günlerde zaten asla eskisi gibi olmamak için çırpınıyordu. New York Times’ın Petrov hakkındaki makalesinden aktarıyorum: Daha üç hafta önce, Sovyetler Birliği, ülkenin hava sahasına giren bir Kore Havayolları uçağını vurmuş, uçaktaki 269 kişinin tümünü öldürmüştü. Yolculardan biri ABD’nin Georgia eyaletinden bir kongre üyesiydi. Dönemin ABD başkanı Ronald Reagan bu olaydan sonra, Sovyetler’i ‘evil empire (kötülük imparatorluğu)' diye nitelemiş ve silahlanma yarışının dondurulmasına yönelik çağrıları reddetmişti. Sovyetler Birliği’nin başındaki Yuri Andropov’un da zaten silahsızlanmaya pek niyeti yoktu: Amerikan saldırısından fena halde korkuyordu.  
26 Eylül 1983 sabahında Petrov’un sorumluluğu altındaki bilgisayar sistemi Sovyetler’i vurmak üzere havalanan beş Amerikan füzesini haber verdiğinde dünya işte böylesine gergindi. 
Petrov ve ekibi şaşkına dönmüştü. Daha sonra “İlk on beş saniye tamamen şok halindeydik” diye anlatacaktı Petrov. Şimdi ne olacaktı? Ne yapması gerekiyordu?
Aslında önünde çok fazla seçim şansı da yoktu. Olayların şu sırayı takip ederek gelişmesi beklenirdi: 
Petrov telefona uzanacaktı. Üslerini bilgilendirecekti. “Efendim, sistemler efendim, ABD’den füze ateşlendiğini gösteriyor; evet efendim, beş füze görünüyor efendim, emredersiniz efendim” diyip aradan çekilecekti. Hepsi bu kadar! Tarihin gidişatı üzerinde bir etkisi olmayacaktı. Suçu da olmayacaktı. Sonuçta ellerindeki en gelişmiş bilgisayarlar bunları söylüyordu. Silsile üzerinden en tepedeki Andropov’a kadar gidilecek; devlet başkanı da acil karşılık verilmesini emredecekti. 25 dakika... Bunların hepsi 25 dakika içinde olup bitecek ve bildiğimiz dünyanın sonuna gelecektik. 

***

Ama bunlar yaşanmadı. İyi ki yaşanmadı!
Petrov, beş dakika boyunca elinde telefon bekledi. Ne yapması gerektiğini düşünüyordu. Önünde ekranlar çıldırtıcı bir şekilde yanıp sönerken, nihayet kimseyi aramamaya karar verdi. Bunun yanlış alarm olduğuna hükmetmişti. Çok da emin değildi ama sezgileri bu yöndeydi. Sistem çok yeniydi; güvenilir bir aşamaya gelmemişti. “Şansım yüzde 50’ye 50’ydi” diye anlatacaktı daha sonra. Neredeyse yazı tura! Petrov’un seçtiği taraf gelmişti. Şanslıydı. 

***

Sadece o değil, hepimiz şanslıydık. Siz ya da anne-babanız o günü atlattıysa bu yüzde 50’lik talihimizin tutması yüzündendi.  
Çünkü ABD o füzeleri aslında hiç atmamıştı. Amerika’yı gözleyen uydu, sonbahar ekinoksunun da etkisiyle, bulutların üstündeki güneşin yansımasını, ateşlenen füzelerle gibi algılamıştı! Güneş, bulutlar, yansıma! Bu kadar işte… Bulutlara değen ışık huzmesi dünyanın sonunu getirecekti! Aptalca bir faciadan, soğukkanlı bir adamın muazzam baskı altında verebildiği doğru karar sayesinde kurtulduk. 
Petrov’un bulutlar üzerinde oynaşan ışıkları bilmesine imkân yoktu elbette. O “Bu işte bir yanlışlık var” diye vermişti kararını. İşte sonradan Washington Post’a anlattıkları: “İnsanlar bir savaş başlatmaya karar verdiğinde bunu beş füzeyle yapmaz. Bunu düşündüm. İçimde tuhaf bir his vardı. Hata yapmak istemiyordum ve bir karar verdim. Hepsi bu.” 

Alman Spiegel dergisine ise "Biz makinelerden daha zekiyiz; sonuçta onları biz yarattık" diyecekti. 

Bu güzellik cezasız kalmadı elbette! Yarbay, o an her şeyi kayıt altına almadığı için bir soruşturmaya uğradı ve kınama cezası aldı.

***

Stanislav Yevgrafovich Petrov, bu senenin 19 Mayıs’ında, Moskova banliyösü Fryazino’da, zatürre sonucu hayata gözlerini yumdu. 77 yaşındaydı. Dünyayı gerçekten kurtaran adamdı. Bugün de o gün gibi bir füzenin onun yaşadığı topraklardan ateşlenildiğini öğrenmek beş dakika bile almıyor; o füzenin karşı tarafa isabet etmesi de hepi topu 25 dakika. Petrov’un ölüm haberiyse Batı’ya dört ayda geldi. 

1984'te, Sovyet ordusundan albay unvanıyla emekli oldu Petrov. Erken uyarı sistemini üreten enstitüde kıdemli mühendis olarak çalışmaya başladı. Karısı Raisa'nın kansere yakalanması üzerine o işi de bıraktı; evine çekildi. Raisa 1997'de öldü.

Ona ulaşmak isteyen Batılı gazeteciler, Petrov'u aksi, huysuz bir adam olarak tanıdı. Onun tek söylediği görevini yaptığıydı. (İlgilisine: Walter Cronkite, Kevin Costner ve Robert De Niro'lu, Peter Anthony imzalı yarı dökümanter yarı kurgu 'The Man Who Saved The World  - Dünyayı Kurtaran Adam', Petrov'un detaylı bir portresini çiziyor.)


*** 
O tuhaf günün üzerinden 34 yıl geçti. Ne Reagan ne Andropov kaldı ortada. Soğuk Savaş da bitti. 
Ama elimizde Donald Trump ve Kim Jong-Un bulunuyor şimdi. Dünya, güneş ışınlarının azizliği yüzünden bile mahvolabilecekken, iki çılgın devlet adamı birer nükleer cephaneliğe hükmediyor. Birbirlerini saçmasapan sözlerle kışkırtmaya çalışıyorlar. Ellerinin altında her şeyi sona erdirecek birer düğme var. 
Üstelik dünyayı kurtaran adam da yok artık.   

tek adam tek millet tek manşet

Gündüz Alman basınının seçim sonrası manşetlerine bakmıştık. Bu da bizim halimiz...
Cumhurbaşkanı bir şey diyor; sonra gelsin dokuz sütuna manşetler… Bu kadar kolay pişti olmanın arkasında sadece iki şey olabilir: Ya herkes gerçekten aynı şekilde düşünüyor ya herkes başka bir şey söylemeye korkuyor… 

yeşil sos niye bitti?

Şehrin merkezinde çok iyi bir patatesçi var. Merkezde ama azıcık da saklanmış bir yerde; oralardan geçiyorsam bazen uğruyorum. Kuyruktaki tu...