gökkuşağını batıramazsınız

Fransa, Pasifik’teki nükleer denemelerine 1996’da son vermek zorunda kaldı. Greenpeace’in başını çektiği çevre örgütleri ve aydınlar hükümeti şiddetle eleştiriyordu. Hükümet yenilgiyi nihayet kabullenirken, eski günlere atıf yapan bir slogan da öne çıkıyordu: Gökkuşağını batıramazsınız!

Eski günler… 25 yıl önce bugün, Fransız gizli servisi, Auckland (Yeni Zelanda) Limanı’nda demirli Greenpeace gemisi Rainbow Warrior’a (Gökkuşağı Savaşçısı) bombalı bir sabotaj düzenledi. Greenpeace, Fransız hükümetinin Güney Pasifik’teki nükleer denemelerini protesto etmek için bölgedeydi.

Fransızlar nükleer denemelerini kendi ülkelerine güvenli bir mesafede, Fransız Polinezyası açıklarındaki Mururoa Resif’i civarında yapıyordu. Daha iki ay evvel yine yakın bir bölgedeki Amerikan denemelerini protesto eden ve Rainbow Warrior’la Marshall Adası’ndan 300 kişiyi tahliye eden Greenpeace, Fransa’ya da açıktan karşı çıkmış ve Pasifik’te başka gemilerin de katıldığı bir protesto düzenlemişti. O protestoda Fransız ordusunun komandoları gemilere saldırdı.

10 Temmuz’da gece yarısına doğru ise Rainbow Warrior batırıldı. 12 kişilik mürettebattan, fotoğrafçı Fernando Pereira patlamalarda hayatını kaybetti. Evli ve iki çocuk babasıydı.

Benim kuşağım 1985’te daha çocuktu. Haberimiz olmadı. Greenpeace’in bugünkü yönetim kurulu başkanı Kumi Naidoo ise memleketi Durban’da (Güney Afrika) apartheid düzenine karşı çıkan genç bir aktivistti. International Herald Tribune’de bugün yayımlanan makalesinde, dünyayı sarsan saldırıyı radyodan dinlediğini yazıyor. Naidoo işte o gün iki şeye uyanmış. Birincisi şu: Bir gemiye doluşmuş, barış yanlısı küçük bir grup, güçlü bir demokratik hükümeti bile sindirebilir (o kadar etkili olurlar ki, o demokratik hükümet şiddete yönelebilir.) Demokratik gücün paradokslarından biri…

Naidoo’nun ikinci çıkarımı ise şöyleydi (ve daha da önemliydi): Yaşamlarını, kişisel çıkarlardan uzak durarak dünyanın iyiliğine adayan insanlar, evet, gerçekten mevcuttu. Bunu yazdığına göre, Güney Afrika’nın o zamanki zalim yönetimine karşı eylem yapan Naidoo, besbelli kendini koca dünyada çok yalnız hissediyordu.



Yalnızlığı dert edinmemek için aslında iyi bir sebebi varmış. Naidoo’nun yıllar sona başına geçeceği Greenpeace, Kanada’daki İlk Kavim kabilesinden doğan bir kehanetin üzerine –Kanada’da- kuruldu. Şöyle diyordu kehanet: “Yerküre’nin hastalanacağı bir zaman gelecek ve o zaman geldiğinde dünyanın dört tarafında lafa değil işe bakan insanlar toplanıp bir kabile oluşturacaklar. Yerküre’yi iyileştirmek için çalışacaklar. Onlara ‘Gökkuşağının Savaşçıları’ denecek.”

Rainbow Warrior dünyayı dolaşmaya devam ediyor.

ahtapot paul vs. yenal

Şu an insan psikolojisi üzerine deneylerle dolu bir kitap okuduğum için herhalde, gaza gelip dergide küçük bir soruşturma yaptım.

Soru şuydu:

“Farz edin ki futbol hakkında hiçbir şey bilmiyorsunuz Ama Pazar akşamki Dünya Kupası finalinde bahis oynamak istiyorsunuz. Hiçbir şey bilmediğiniz için tavsiyeye muhtaçsınız. Bu noktada ben size diyorum ki, ‘bugüne kadar altı maçtan üçünü tutturdum, futboldan da biraz anlarım, bence şu takıma para yatır.’ Ama bir başkası da çıkıp diyor ki, ‘Arkadaş, Almanya’daki Ahtapot Paul altı maçtan altısını da bilip tulum çıkardı, şimdi Yenal’ın tam aksini işaret ediyor. Paranı onun takımına yatır, sonra üzülme.’”

Bu soruya muhatap olan 21 Newsweek Türkiye çalışanının 15’i Paul’ü seçti. Altı kişi bana inandı (teşekkür ediyorum gençler, çok tatlısınız)

Bana değil insana inandılar tabii.

İster ahtapotçu ister insancı olsunlar, gerekçeleri neydi peki? İşte seçme parçalar:

Serhat (Gürpınar): Sonuna kadar ahtapot, bu işte bir iş var.

Selçuk (Tepeli): Kusura bakma Yenal, ahtapotun önünü kesmeyelim bu saatten sonra.

Murat (Yalnız): Tabii ki insan, yoksa kimden hesap soracağım tahmini çıkmazsa, Allah’ın tutuna tutuna yüzen ahtapotuyla mı hesaplaşayım (Paul’e bir gıcığı var herhalde)

Mustafa (Alkan): Abi sen de hiçbir şey bilememişsin ki.

Çağla (Kalafat): Ahtapot işi tesadüf. Sonuçta bir maymun da Shakespeare yazabilir. Esas istatistikler yalan.

Uzayıp gider… Tercihlerini ekonomik formüllerle ve istatistikle açıklayanlar da oldu; kadere inananlar, mistik açıklama arayanlar da vardı. Ahtapotun esasen tavada değerlendirilmesi gerektiğini söyleyenler de mevcut bu arada.

Ama 15’e 6 be abi. Sonuçta o bir ahtapot, ben insanım (çok acıklı geldi bu cümle şimdi.) Üç maçta yanıldıysam ne olmuş yani? Xavi, Robben, Casillas, Van Bommel falan hepsini biliyorum; eski maçlar hep hatırımda…

Diyorum da, benim oyum da ahtapota gitti şaka maka. Doğru dürüst bir gerekçem de yok! Öyle diyorsa bir bildiği vardır! Ama Ahtapot Paul İspanya’yı seçmiş, ben Hollandacı’yım. Gönlümle mantığım (ahtapot mantığı yani) ayrı şeyleri söylese de paramı yine de Hollanda’ya yatırırdım.

Burada bir şizofreni saklı, dedi Bahar. O kadarı olsun artık! Hollanda da kazansın ama.

maaşlar yatmış

Aktüel’deyken, bir ara maaşın ayın kaçında yatacağı konusunda bir belirsizlik olmuştu da (TMSF’ye geçmiştik), Emre (Ünsallı) “maaşlar yatmış” hareketini başlatmıştı. Şirket el değiştiriyor, bir sürü gelir gider hesabı var, milyon dolarlar gidiyor geliyor, peki bizim maaşlar ne olacaktı? Ancak her şey paylaşıldıktan sonra bize sıra geleceğini düşünüyorduk. Neyse ki bir sorun çıkmadı, biz maaşları düzenli aldık ama bu cümle baki kaldı. İkide bir sebepli sebepsiz söylemeye başladık. Şimdi “bu maaşlar yatmış” pimi çekilmemiş el bombası gibidir. Patlayacak mı patlamayacak mı, belli olmaz. Ay ortası, bayram öncesi filan söylendiğinde inanmazsınız, yine de “ulan ya doğruysa” diye eliniz hemen internet hesabına gider.

The Economist'te başbakanların karşılaştırmalı maaş hesabını görünce, aklıma bu “maaşlar yatmış arkadaşlar” hareketi geldi. Liste başı Kenya’ya baktığınızda siz de anlayacaksınız. Yukarıda fotoğrafını gördüğünüz Kenya başbakanı Raila Odinga, kişi başına düşen milli gelir hesabıyla (satın alma paritesine göre) vatandaşlarının tam 240 katı kadar maaş alıyor. Yani bu adam maaşını alıyor, kalanı da Kenyalılar arasında bölüşülüyor.

Listeden diğer bir detay… Singapur Başbakanı Lee Hsien Loong’un yıllık geliri yaklaşık 2 milyon 200 bin dolar (Ama bu maaş vatandaşlarının gelirinin ancak 40 katı, ne kadar zenginler, hesap edin artık.)



Listede olmayan bir detayı da ben ekleyeyim. 2009 verilerine göre Başbakan Erdoğan’ın yıllık maaşı 75660 Amerikan doları. Bu da satın alma paritesine göre Türkiye’de kişi başına düşen yıllık gelirin yaklaşık altı katı ediyor. Gelir açısından Arjantin’e yakın, vatandaşa oran olarak da İngiltere ile Tayvan arasında. Makul bir yer sayılır.

Bu arada, maaşlar yatmış Emre.

kızılkaya neden orhan pamuk gibi yazamadı?

Dün çok uzamıştı, bu post’la devam edelim Muhsin Kızılkaya bahsine. Bir Dil Niye Kanar’dan alıntı yapmıştım ama o kitap bir serinin son halkası sadece. Kızılkaya üretken bir yazar. Bugüne kadar hepsi bir şekilde Kürt sorunuyla alâkalı 10 kitap yayımladı; çeviriler yaptı, gazete ve dergilere makaleleler, röportajlar hazırladı. Bir meseleyi –evet, sadece tek bir meseleyi- enine boyuna detaylandırmak için yazılmış binlerce sayfa; bant çözerek, harf dizerek tüketilmiş binlerce saat.

Her şeyin başka türlü yaşanabileceği, bir yazı adamının bambaşka tercihleri olabileceği benim aklıma gelmemişti. Ne tuhaf, Kızılkaya’nın da aklına gelmemiş. Radikal Kitap’ta Bir Dil Niye Kanar için onunla röportaj yapan Abidin Parıltı soruyor, Kızılkaya içini çekerek cevaplıyor:

“Son soru, Türkiye’de Kürt sorunu olmasaydı, bugün ne yazmak, ne yapmak isterdiniz?
Aslında güzel bir soru ve ben bu soruyu bugüne kadar hiç düşünmedim.

Şu an düşünürseniz...
Sanırım Orhan Pamuk’un romanlarına benzer romanlar yazmak isterdim.”

Bir kuşağın ömrünün nasıl heba olduğunun hikayesi, yukarıdaki son cümlede saklı. Kızılkaya, hiç değilse, iyi kitaplar yazdı. Ya masanın başına bile oturamayanlar?

kürtçe ölüm anonsları

Muhsin Kızılkaya’nın İletişim Yayınları'ndan çıkan Bir Dil Niye Kanar'ını okuyorum. Bir yandan da “demokratik özerklik” üzerine bir haber yazmaya çalışıyorum. Görünen şu: BDP belediyelerinin her şeye ve herkese inat ilân ettiği “demokratik özerklik” muğlak ifadelerle dolu. Üzerinde uzlaşma zemini üretilebilecek somut itirazlar yok. Tam olarak –siyaseten tam olarak demek istiyorum- neyin talep edildiği net değil. Beri yandan Kızılkaya’nın, Kürtçe’nin Türkiye topraklarındaki eksikli, zahmetli ve hüzünlü serüveninin yaşayan insanlar üzerinden toparladığı anlatısı, hem siyaseten hem de kültürel olarak tam hedefini vuruyor. Kızılkaya siyasetçi değil ama neyi istediğini ve nelerin gerektiğini, her şeyin ötesinde, tıpkı Edip Cansever şiirine selam çakan kitabın ismindeki gibi bir dilin neden kanadığını anlıyorsunuz.

Bir küçük ve hazin örnek. Kızılkaya, Türkçe bilmeyen amcasının ricasını aktarıyor. Amcası, yeğeninin Başbakan Erdoğan’ın demokratik açılım çerçevesinde düzenlediği yazarlar toplantısına katıldığını öğrendikten sonra bu ricayı iletmiş. Dinleyelim:

“Bir daha böyle bir toplantıya katılır veya bir yerlerde Başbakan’la karşılaşırsan, şu ricamızı ilet, ne olursun. Eskiden bizim şehirde biri öldüğünde, şehrin bütün mahallelerinde aynı anda cami hoparlörlerinde adamın kimliği ilân edilir, hangi mahallede öldüğü söylenir, cenazesinin ne zaman, nerede kalkacağı Kürtçe olarak duyurulur, bizler de kalkar bir Fatiha okumak üzere cenazeye giderdik. Ama son yıllarda bu uygulama değişti. Şimdi Türkçe anonslar yapılıyor ve ölünün adı soyadı okunuyor. Biz birbirimizi soyadımızla değil, baba adlarımızla, kabilelerimizle biliriz. Şimdi yapılan anonslar biz bazılarına hiçbir şey ifade etmiyor. Ben duyuyorum ama anlamıyorum, kimin öldüğünü bilmiyorum, benim durumumda olan, Türkçe bilmeyen yüzlerce insan var. Rica et Başbakan’dan; ölülerimizin anonsları bundan sonra Kürtçe de yapılsın!”

Basit ve anlaşılır. Üzerinde kavram bina etmeye gerek kalmayacak kadar gerçek bir ihtiyaç.

Kızılkaya da zaten şöyle devam ediyor:

“Talebi görüyor musunuz? Türkçe bilmeyen Türkiye cumhuriyeti vatandaşı bir Kürt, bir devlet talep etmiyor, bir hükümet, bir parlamento, bir toprak parçası, bir eyalet talep etmiyor. Talep ettiği şey çok basit; ölülerinin ölüm haberini Kürtçe duyma! Duymak ve dudaklarında Allah’ın kelamı bir Fatiha’yla mezarlıklarına koşmak.”

Siyaset de bu dil ve taleplerle yapıldığında ancak, uzlaşma sağlanabilir. Diğerleri bir kenara, BDP’lilerin bile Kızılkaya’yı okumaya muhtaç olduğunu düşünüyorum.