mutluluk apartmanı, peter cat ve killing commendatore

1. 

Kadıköy’de bir apartman: Mutluluk Apartmanı. İsmini koyanlar ne zarif insanlarmış... Zaten sokak ve apartman isimlerinde (hatta köylerde) rutinin dışına çıkıldıkça tatlılaşıyor dünya. O isimlerin hikâyesini merak ederiz hep. Mesela Cihangir’deki Sormagir Sokak... Ama ben o isimleri koyanların hikâyesini de önemserim. Nasıl insanlardı, nasıl dönemlerdi, nasıl ruh halleriydi?

2. 

Lise öğrencisi iki genç kız... Sokak müzisyenlerinin önünden geçerken biri kutuya bozukluk fırlattı, durmadan geçti... Diğeri biraz mahcup, durakladı, eğilip bıraktı avucundaki parayı. Müzisyenler ardından bakakaldı ilk kızın.

3.

Haruki Murakami’nin Japonya dışındaki en ciddi hayranları Güney Kore’dekilermiş. Seul’de yaşayan gazeteci Colin Marshall, Los Angeles Review’deki blogunda ayrıntılarıyla anlatıyor. İngilizce’de (ve Türkçe’deki) çevirilerine oranla çok daha fazla eser var Korece’de. Bilmediğimiz hikâyeleri, Türkiye’yi de kapsayan seyahat yazıları, caz müzisyenleri üzerine portreleri, viski güzellemeleri vs... Koreliler, Japonca’da çıkan ne varsa hemen çevirip okuyor. Dahası, yazarı o kadar seviyorlar ki, Murakami’nin yazarlığa başlamadan önce işlettiği caz kulübünün adını taşıyan bir kafe (Peter Cat) bile açılmış Seul’de (Bir de, yukarıdaki fotoğrafta gördüğünüz üzere 1Q84 isimli churro’cu var).

 4.

Aynı yazıdan öğrendiğim bir başka şey: Yazarın yeni kitabı ‘Killing Commendatore’ Japonya’da birkaç hafta içinde yayımlanacak. 

Fotoğraflar: Colin Marshall'ın blogundan

insanı fazladan mutlu eden bir kitap

2016 gitti gider... Bu sene okuduğum kitaplar arasında en iyisi 'Puşkin Tepeleri'ydi. Muazzam yazar Sergey Dovlatov'la bu vesileyle tanışmış oldum. Bu kitap üzerine Radikal Kitap'a bir yazı yazmıştım; buraya da alayım. Bloga kişisel bir not düşecek kadar benimsedim çünkü.   

***

Bir üslup meselesi... Hem ironik metinler yazacak hem de ironinin altını çizmeyeceksiniz. Hem kısa, kesin cümlelerle koca bir dünyayı anlatacak, ideolojik meselelere dokuna dokuna ilerleyecek, göze batmadan muhalif bir çizgi tutturacak hem de bunlar çok kolay yapılıyormuş gibi sakin bir tavır benimseyeceksiniz. Zor, çok zor... Ama yapan var. Mesela 1990’da New York’ta hayatını kaybeden Rus yazar Sergey Dovlatov... Jaguar Kitap’ın çıkardığı ‘Puşkin Tepeleri’nde elleri cebinde, ıslık çala çala dolaşan bir çocuk ferahlığı var...

Birçokları için bilmece bir yazar Dovlatov. Futbol takımlarımız, Arnavutluk, Beyaz Rusya gibi ülkelerin temsilcileriyle eşleşince atılan başlıklar gibi: Bir kapalı kutu... Açtığınızda bir hazineye rastlayacağınız bir kutu ama. Rus gazeteci Solomon Volkov’un ifadesiyle, ‘özgün, müstakil ve temiz’ bir sese sahip bir yazar... “Çehov’un soyundan geliyor. Yazdıkları ne duygu yüklü ne de açıktan açığa siyasi.” Anlamak için kendi cümleleriyle gidelim: “(...) Leningrad’da yapıtlarına karşı soğuk davrandılar. Burada klişeler daha çok tutuluyordu. Tam anlamıyla yeteneksiz olmak para etmiyordu. Yetenek kuşku uyandırıyordu. Deha korku yaratıyordu.”

‘Puşkin Tepeleri’ ender rastlanan özgünlükte bir öykü. Tadını kaçırmadan özetleyeyim. Bir gün bir yazar, büyük şehirde sürekli kaybetmekten, dikiş tutturamamaktan sıkılır ve taşraya gelir. Bir edebiyat efsanesinin, Aleksandr Puşkin’in doğup büyüdüğü topraklarda rehberlik yapmak, o büyük ismi yurdun dört yanından oralara akan edebiyat meraklılarına anlatmak için... Sonra olaylar gelişir...

Olayları kendine özgü, yavaş yavaş acele eden bir ritmle geliştiriyor Dovlatov. ‘Puşkin Tepeleri’, (Türkçe’de yayımlanmamış) diğer birçok eseri gibi otobiyografik öğeler taşıyor. Evet, kendisi de rehberlik yaptı. Tam da orada, ‘Puşkin Tepesi Milli Parkı’nda hem de... Gazetecilikle geçindiğini, bir dönem gemilerde çalıştığını da biliyoruz... Esas mesele şu: Her döneminde ‘sakıncalı’, kitapları toplatılan bir yazar Dovlatov. KGB’nin nefesini hep ensesinde hissetti. Nihayet tıpkı ‘Puşkin Tepeleri’nde öncesini yazdığı gibi ailesiyle ABD’ye göç etti. 48 yaşında hayata veda ettiğinde, ülkesinden çok uzaktaydı. Kaçarcasına terk ettiği Sovyetler Birliği henüz dağılmamıştı.

Ondan geriye kalanlar, tatlı bir ironiyle ama çivi çakar gibi yazdığı kısa ve hedefi vuran cümleleri. ‘Puşkin Tepeleri’, iyi bir örnek. “(...) İyiliğinde de kötülüğünde de tutarsız biriydi. Amirlerinin yüzüne karşı küfrederdi. Ama Friedrich Engels’in resminin yanından geçerken şapkasını çıkarırdı. Rodezya diktatörü Ian Smith’e sonu gelmez lanetler okurdu. Ama meyhanede parasının üstünü her zaman eksik veren kadını sever ve sayardı: ‘Başka türlü olmuyor, düzen düzendir!’ En korkunç ilenmesi şöyleydi: Kapitalistler için çalışın!”

Bazı kitaplar insana fazladan bir mutluluk veriyor. Sözünü ettiğim iyi edebiyattan gelen mutluluk değil sadece; bu duygu, bilmediğimiz, tanımadığımız ama okuduktan sonra hakkında “Tam da bana göreymiş” dediğimiz bir yazarla tanışmaktan doğan hazzı da içeriyor. ‘Puşkin Tepeleri’ benim için böyle bir kitaptı. Onu yeni tanıyacak diğer okurların da benzer hislere kapılacağına eminim. Onlar da benim gibi yapacak, Dovlatov’un 2004’te Cem Yayınları’ndan çıkan ‘Bavul’unun peşine düşeceklerdir... Türkçe’de başka kitabı yok. Jaguar Kitap, Dovlatov yayımlamaya devam ederse bizlere büyük iyilik eder.

bir insan iktidarı neden ister?

Yıllar önce çalıştığım gazetenin kapısında dikilmiş sigara içerken, dışarı sıkıcı takım elbiseli, biraz kel biraz fodul, dört-beş adam çıktı. Yanlarında korumaları. Hepsi sizin de bir bakışta tanıyacağınız, tanıyıp hazzetmeyeceğiniz insanlardı. Mühim kişilerdi. Halen de mühimler. Konuşup gülüştüler; bir süre daha ayak üstü konuştular. Sonra farklı arabaların kapıları önlerinde açıldı. Onlar binene kadar dışarıda bekledi şoförleri… Gittiler. 

O zaman, bunun ne sıkıcı bir hayat olduğunu düşünmüştüm. Hepsi aynı kumaştan olsa da, her biri için, diğerlerine katlanmak zorunda kalmak beter bir düzendi. İş icabı için bile olsa bir arada bulunmak… Aynı masada yemek yemek, aynı şaraptan (şimdilerde bu olmayabilir) içmek… 

Başkasını yargılamak bana düşmez elbette ama bana göre bu adamlarla arkadaşlık hayatta bir insanın başına gelebilecek en kötü şeylerden biri. Yani yükseliyorsun yükseliyorsun, iş buraya mı geliyor? 

Naif bir düşünce elbette. Kısa sürdü zaten. “Yahu” dedim; “Bu adamlar zaten bu hali seviyorlar.” Beraber yatıp kalkmayı, ülke üzerine planlar yapmayı, onu almayı, bunu satmayı falan… Amaç bu zaten. 

Yine de makul değil benim için. İnsan ne için yaşar? İnsan parayı pulu ne için ister? 

Kimisi, bir ülke daha göreyim, bir yemek daha tadayım, bir kitap daha okuyayım, diyor. Kimisi de demiyor. 

Normal olmasına normal de… 

Kemal Tahir’den ‘Kurt Kanunu’nu okurken sanırım gerçek cevabı buldum. ‘İktidarı neden sevdiğini’ kitabın hemen başında Abdülkerim Bey’e söyletiyor Kemal Tahir: 

“ (…) İnsanların kendisinden korkmalarına evvel-eski bayılıyordu. İktidarı hırsla istemesi bundandı. Hem de olur olmaz iktidar değil, polisle ilgili… Yakalamakla, içeri atmakla, sopa çekmekle ilgili, ürkütücü, köpekleştirici soydan iktidar…  İçişleri’nin çağırdığını duyduğun anda, dizleri kesilmeli herifin… Boğazı kurumalı… Çoluk çocuk, cenaze çıkıyor gibi çığrışmalı… N’olduğu belirsiz çünkü… Bunun ucunda asılmak bile var… En yüreklisi köpekleşmeli önümüzde… Tükrüğünü yutamamalı…” 

Tabii ya. Başka ne olacaktı? İnsan insana benzemiyor. Bazısı insana faydalı olmayı diliyordur belki (bunun için iktidar olmaya gerek var mı!) ama bazısı da dövmek, öldürmek, sindirmek, susturmak istiyor… Bazısı takımları çekip, almak satmak istiyor. Çaresiz, birbirlerine de katlanıyorlar. 

gidenler

Vedat Türkali ölmüş...

Gülten Akın, Yaşar Kemal, Leyla Erbil, Çetin Altan, hepsi göçtü gitti, bir iki sene içinde.

Belki farkında değiliz. Harçtı onlar.

Senin benim harcım değil sadece; onları hiç okumamışların, adını duymamışların da... Memleketi anlatan onlardı. Hakkıyla anlatanlar diyelim.
Yerlerine gelen yok.

Haksızlık etmek istemem ama var mı sahi? Hadi “Bugün anlayamadık, süzemedik” desek, 2050’lerde dönüp baktığımızda “Bu ülkeyi, o anında ne güzel yazmış” diyeceğimiz kaç kişi var? Büyük yazar var mı; büyük yazar olacak yazar var mı?

Bu, Yeni Türkiye işte. Kemal’siz, Akın’sız şimdi Türkali’siz Türkiye. Gidenin yerine yenisini koyamayan, her gün daha eksilen Türkiye. Harcı gevşek Türkiye.

Biz de onun içindeyiz.

musluk ilk kez açıldığında...

“[Fildişi Sahili’nde] Bir gün otelde sahilden gelen sesleri duydum. Sabahın erken saatiydi. Dışarı çıktım ve sahile vurmuş dokuz çocuk cesediyle karşılaştım. On on bir yaşlarında, kız ve erkek çocuklardı. Suya girmişlerdi fakat yüzme bilmiyorlardı. Ağlayan birkaç, belki de iki kişi vardı. Geri kalanlar sadece başlarını sallayıp gidecekleri yere doğru yürümeye devam ettiler. Uzun bir süre sonra polis geldi. Cesetleri alıp götürdüler. İnsanlar, ‘Tanrı onları yanına aldı’ dediler. Herkes işine kaldığı yerden devam etti. Ben de işime geri döndüm. Ertesi yıl Roma’daydım. On beş yaşlarında bir erkek çocuğa çarpıp bisikletinden düşürmüşlerdi. Çocuk ölmüştü. İnsanlar sokakta avaz avaz bağırıp feryat ediyordu. Herkes ağlıyordu. Ağlayanlar çocuğun ailesinden değildi. Sadece birer yabancıydı. Ertesi gün olay gazetelerdeydi.”

Ardından Andrew cevap verdi. “Musluk ilk kez açıldığında, çok hızlı akar.” 

Zadie Smith, Kamboçya Elçiliği’nden (Çeviren: Özlem Gayretli Sevim)

zambaklı padişah

ne zaman elleri zambaklı padişah olursam 

sana uzun heceli bir kent vereceğim 

girilince kapıları yitecek ve boş!

Azizim, güzel atlar güzel şiirler gibidirler, 

Öldükten sonra da tersine yarışırlar, vesselam! 

Ece Ayhan, Zambaklı Padişah, Andrey Tarkovski

başkalarının hayatları

Murat Gülsoy’un yeni romanı Yalnızlar İçin Çok Özel Bir Hizmet’ten önceki postlardan birinde bahsetmiştim (şurada). Bugün yayımlanan Hürriyet Cumartesi için Gülsoy'la bir mini röportaj da yaptık (şurada okuyabilirsiniz). 

Başkasının zihnine girmenin, orada yaşamanın mümkün olup olmadığını konuştuk (mümkün değil elbette ama ne muhteşem olurdu).

Kimsenin bana sorduğu yok ama fırsat olsa zihnine girip birkaç gün kalmak istediğim bir iki insan var; ben de onları not düşeyim. 

Daniel Pennac: Dünyanın en tatlı ailesinin, Malaussène’lerin maceralarını artık yazmıyor Pennac. Aile, yazarın zihninin bir yerinde yaşamaya devam ediyordur muhtemelen. Hem Pennac’ın eserlerindeki teklifsiz, dolaysız hümanizmin nereden ilham aldığını da görmüş olurdum (Tesadüf, daha önceki Murat Gülsoy postunda da yine Pennac geçmişti). 

Lawrence Block: Aynı sebepten… Bernie Rhodenbarr’ın yeni maceralarını okumak için Block’un zihnine girerdim (diyecektim tam, biraz karıştırdım emin olmak için ve voilà! Bir Rhodenbarr polisiyesi daha çıkmış ya 2013’te… ‘The Burglar Who Counted the Spoons’. İlaç gibi geldi. Block’u tanımayanlara, tanısa da ‘Hırsız’ serisini okumayanlara ‘Mondrian Gibi Resim Yapan Hırsız’ı özellikle öneririm. 

Bu arada, Oğlak Yayınları basmaz mı acaba bu yeni ‘Hırsız’ı?

Bir de Umberto Eco’nun zihninde dolaşmak isterdim… Bütün o manastırları, mezarlıkları, adaları, ormanları, müzeleri, binaları, vadileri, ovaları, kentleri, köyleri, koridorları, mahzenleri, kuyuları, kütüphaneleri, karargâhları, postaneleri, katedralleri, şapelleri, sinagogları, yani aklıma gelen gelmeyen her yeri Eco’nun zihninde yaşattığı, keyfimce bir daha görmek isterdim. Artık mümkün değil. 

Kitap okuyoruz işte bu yüzden. 

köpürdelâ

İleride, “2016 hangi yıldı” diye sorduklarında verilecek cevaplardan biri, “Birhan Keskin’in Fakir Kene’sinin çıktığı yıldı” olacak. 

Dünyanın En Güzel Arabistanı’nın, Çocuk ve Allah’ın, Soğuk Otların Altında’nın çıktığı gibi bir yıldı… 

Denizde bir şey var 

Deniz bembeyaz bir dañ

Köpürdelâ

Köpürcük

Köpürgân. 

hayatının kitabını yazanlar

 Yazmak zor. Gerçekten zor. Burada böyle çalakalem (çalaklavye?) yazmak bile zor bazen hatta. Başlamak, devamını getirmek, anlamak, kendine izah edebilmek, sindirmek… 

Oturup bir roman yazmak hele… Yeni bir fikir bulup (her zaman değil elbette), ondan bir dünya yaratmak. 

Art arda yayımlanan iki kitap, hem bunları hissettirdi hem de iyi geldi bana. 

Murat Gülsoy’un ‘Yalnızlar İçin Çok Özel Bir Hizmet’i ve Daniel Pennac’ın ‘Bedenin Güncesi’… Tuhaf bir şekilde birbirlerini tamamlıyorlar.

Gülsoy, kitabın hemen başında, yazının piri Borges’e gönderdiği sitayiş ve sitem dolu mektubunda, “ya her insan hayatını tek bir kitabı mükemmelleştirmeye adasa ve o kitap da yazarı ancak öldükten sonra yayımlansa”  derken, Pennac’ın kitabı tam da bunu yapıyor. Hayatını tek bir eseri, kendi eserini (kendi bedenini) mükemmelleştirmeye adayan ve onu yaşayan, onu yazan bir adamın ‘bedeninin’ güncesi o öldükten sonra ortaya çıkıyor. 

Yazmak zor. Bazen okumak da. Böyle güzel sürprizler o ‘tık’ sesi etkisini yapıyor ama. Her şey yerli yerine oturuyor bir an. Yetiyor bu. 

Gülsoy’un mektubundan uzunca (unutmadan, kitap bambaşka bir yöne gidiyor sonra), Pennac’ın güncesinden orta karar bir alıntı… Buraya dek sıkılmayanlar için… 

---

“ (…) Platon’un düşüncesini takip ederken kendilerini yepyeni bir âlemde bulan insanların yaşadığı şehir devletinin hikâyesidir bu. Yazı yalancıdır, yanıltır, demişti filozof, tıpkı duvarlarda asılı resimler gibi canlı görünürler ama onlarla konuşmaya çalışırsanız size cevap vermezler. Yazmayı önce ayıp saymaları bu öğretiye bağlılıklarındandı. Ama ayıp sayılan, gizlenen her şey gibi yazı da kutsallaştı o ülkede. Gündelik yaşamın içinden kovulup öte tarafa geçti, bilinmeyenin ölümden sonranın alanında kendine yer buldu. İnsanlar özgür kedilerin dolaştığı parke taşlı sokaklara bakarak tüllerin ardından, yalnız başlarına yazdılar hayatları boyunca. Gizli gizli. Hayatlarının kitabını yazdılar. Yaşamak yazmaktı asıl. Ama gizli, görünmeden. Herkesin bildiği, birbirinden gizlediği bir ikinci hayat. Kaçınılmaz son gerçekleştiğinde yakınları bulup çıkardılar yarım kalan kitapları. Ölüm her zaman yarıda bırakandır. Bunu bildiler, söylemediler, sessizce ölülerini gömdüler. Cansız beden mezara girerken elyazmalarını baskıya verdiler. Kitap insanın ölümden sonraki uzantısı, bir ölüm nesnesi. Ancak senin yazdıklarında rastlanabilecek bu garip kentin kütüphanelerinde her kitabın her yazarın tek kitabının olması da bir tesadüf değildi. Tek kitap. Tek hayat. Tahmin edebileceğin gibi, onların dilinde ‘ölü’ ile ‘yazar’ birbirinin yerine kullanılan sözcüklerdi. Elbette ‘yaşayan’ ile ‘okur’ da aynı sözcükle ifade ediliyordu. Böyle bir kentte yaşadığını hayal edebiliyor musun sevgili Borges? Hayatını mükemmelleştirmeye adadığın o tek kitabın okurlarına ulaştığını asla görmeden ölüp gideceğini bilerek yine de yazmak nasıl bir deneyim olurdu? Belki de müthiş bir özgürlük sağlıyordu kişiye. Bu hikâyeyi bulan tarihçinin belirttiği üzere sağlığında pek de fark edilmeyen sıradan insanlar öldükten sonra kitaplarının yayımlanmasıyla birlikte ünlenebiliyor, yakın çevrelerini şaşırtabiliyorlardı. Sıradan bir tüccarın ya da basit bir çiftçinin yazdıklarındaki olağanüstü derinlik ya da akıl almaz dil ustalığı okurların bir başka deyişle yaşayanların insana dair inancını pekiştiriyordu. Böyle bir kitap yayımlandığında insanlar dünyanın gidişatından duydukları endişe ve kaygıları bir tarafa atarak umutla doluyor; yaşamak denilen mucizenin bir kez daha farkına varmaktan dolayı kendilerini şanslı sayıyorlardı. Tıpkı meleklerin ete kemiğe bürünüp göründükleri eski zamanlarda insanların hissettiği biricik olma duygusuydu bu. Şimdilerde kimsenin hatırlamadığı… Bazen de tersine, yaşarken çok önemli ve saygın bilinen kimselerin aslında ne kadar kısır, yüzeysel ve kaba saba dünyaları olduğu ortaya çıkıyor ve yakınlarını utandırıyordu.”   

Yalnızlar İçin Çok Özel Bir Hizmet - Murat Gülsoy

---

“ (…) Olay şu ki, insan, bedenine dair her şeyi öğrenmek zorunda: Yürümeyi, sümkürmeyi, yıkanmayı öğreniyoruz. Bize gösterilmeseydi bunların hiçbirini yapıyor olmazdık. Başlangıçta, insan hiçbir şey bilmiyor. Hiç ama hiçbir şey. Hayvanlar gibi bön. Öğrenilmeye ihtiyacı olmayan şeyler: nefes almak, görmek, duymak, yemek, işemek, sıçmak, yatmak ve uyanmak. Dahası var! Duyuyoruz ama dinlemeyi öğrenmek gerekiyor. Görüyoruz ama bakmayı öğrenmek gerekiyor. Yiyoruz ama tabağındaki eti kesmeyi öğrenmek gerekiyor. Sıçıyoruz ama lazımlığa yapmayı öğrenmek gerekiyor. İşiyoruz ama ayaklarımıza işememeyi öğrendikten sonra ileriye nişan almayı öğrenmek gerekiyor. Öğrenmek, her şeyden önce bedenine hâkim olmak demektir.”

Daniel Pennac - Bedenin Güncesi (Çeviren: Dilan Kırat)