korona günleri - yardım kutusuna yazılı şiir

Çin, koronavirüs ile mücadelesini kazandı kazanacak. Şimdi dünyanın geri kalanına yardıma başladı. İtalya’ya doktor ve ekipman göndermiş. 

Bu arada İtalya gibi ağır kayıplar veren İran’a da yardım malzemesi yollayabilmiş Çinliler. 250 bin maske, beş bin test kiti.

Gönderdiği kutuların üzerine Şirazlı Sadi’nin dizelerini yazmışlar. Okuyunca bir süre kendime gelemedim.

“Adem’in çocukları aynı vücudun uzuvlarıdır

Zira aynı cevherden yaratılmışlardır.” 

Şirazlı Sadi'nin şiirinin tamamı kutuda mıdır bilmiyorum. Associated Press kaynaklı haber, bu kadarına yer vermiş. İran’ın dev şairinden iki dize…

Bu dizeler insanlığın hayallerine ve acılarına öyle cuk oturuyor ki, New York’taki BM binasının girişine de kazınmış duruyorlar zaten.

Sadi’nin şiirinin tamamı şöyle: 

“Adem’in çocukları aynı vücudun uzuvlarıdır

Zira aynı cevherden yaratılmışlardır

Felek bir uzva elem getirirse öbürlerinin huzuru kalmaz

Ey başkalarının acısıyla kaygılanmayan

Sana insan demek yakışmaz.”

Bir maske kutusunun üzerinde yazılı işte tüm yaşadıklarımızın özeti. Gerçekleştiremediğimiz idealimiz. 

Dünyanın acısı.

PS: Elimin altında Sadi’nin kitabı yok; çevirinin kimin olduğunu da bulamadım. Bir makaledeki versiyonuna (şurada) çok az müdahale ettim. 

korona günleri - berberde

Bir Hollandalı, bir Portekizli, bir İtalyan, bir de Türk… Napolili Salvatore’nin berber dükkânındayız. Neşeli adam Salvatore. Korona günleri yılgınlığı bile ona pek değmemiş görünüyor. Bir iki düşünceli an dışında, yine gülüyor, gülümsüyor. 

“Hangi ülke koronayı nasıl karşıladı? Gazeteciler buraya gelse, hiç yorulmadan haberini yazıp giderdi” diyor.

Müşteri kimliğim sırıtırken, gazeteci kimliğim notunu alıyor. Kimin ne yaptığını üç aşağı beş yukarı biliyoruz gerçi. Tek tek hikâyeler daha ilginç geliyor. 

Hollandalı Olaf, yetmişinin çok üstünde. Kolombiya’ya gidecekmiş, vazgeçmiş. “Niye” diye olta atıyorum; “Avrupa’ya tercih edilmez mi şimdi?”

“Yok yahu” diyor Olaf. “14 gün karantina varmış inince. Ee, o kadar kalacaktım zaten!”

Portekizli Carlos’un elinde cep telefonu, gazı kaçmış futbol gündemini okuyor. “Aha” diyor bir anda; “Ronaldo, Madeira’daymış. ‘Daha da İtalya’ya dönmem’ diyormuş.”

İstese de dönemez zaten, o kadarını biliyoruz. Carlos’un da aklında Portekiz var. Yaşlı annesi oradaymış. Ama küçük bir kasabada. “Yine de daha emniyetli” diye onaylıyoruz. Kasabada olmak iyiymiş gibi geliyor. 

Napolili Salvatore’nin aklı hemşehrilerinin evde oturabileceğine yatmıyor. “Türkler ne yapıyor peki” diye soruyor.

“Türkler, İtalya’da olanları izliyor” diyorum. 

Huy olarak iki milletin birbirine ne kadar benzediğini ikimiz de biliyoruz. Zaten, rutin saç kesimi mevzularımızdan biri bu. “Siz de biz de gürültücü insanlarız” deyip güler Salvatore. Marmaris’teki nefis günlerini anlatmaya başlar sonra. 

Bu defa bunları konuşmuyoruz. 

Yetmiş yaşında Salvatore. Dinç bir yetmiş. Dükkânını açık tutmak istediğini, hükümet kapatmadıkça kapatmayacağını söylemişti. Kararının arkasında. Ama ben bugün oraya gitme kararımın arkasında değilim. 

Dört gün içinde ruh halimiz değişti.

Ama hayat hemen hemen aynı ritminde akıp gidiyor. Ruh haliyle ritim birbirini tutmuyor.

Tuhaf günler. 

korona günleri - her şeyi yakçılarla sal gitsinciler karşı karşıya

Geçen gün arkadaşım Serdar bir gözlemini paylaştı: İnsanlar, koronavirüsten sadece korkmuyor, ona içerliyorlar da. Çünkü bu virüs hayatlarımıza, deprem gibi, trafik kazası gibi, doğal afet gibi fazladan bir risk ekledi. Dolayısıyla fazladan bir tedirginlik de ekledi. Madem, “Bu risk kalıcı, global toplum bundan böyle salgınlarla uğraşacak” deniyor; tedirginlik de kalacak. Modern hayatta fazladan bir endişe. 

Kalacak kalmasına da biz onunla nasıl başa çıkacağız?

Daha geçen haftaya kadar iki eğilim vardı. 

‘Her şeyi yak’çılarla ‘sal gitsin’ciler çarpışıyordu. 

Her şeyi yakçılar, toplumsal düzene kilit vurulmasını savunuyordu; sal gitsinciler, her şeye rağmen hayatın akmasını. İlk kategoriye girenler, geçen yüzyılın başında gezegeni çökerten İspanyol gribi salgınını örnek veriyordu. İkinciler, sıradan gribin de halihazırda milyonlarca insanın canına mal olduğunu anlatıyordu. 

İtalya'da yaşananlardan sonra, 'sal gitsin'ciler büyük yenildi. 

Geriye endişe kaldı.

Yine de, evet yine de, şu Milanolu kadına balkonunda akordiyon çaldırtan ruh ayakta. Endişeye karşı. Halen.

PS: Fotoğraf / Alessandro Grassani

korona günleri - süperyayıcı

Dün Hollandaca kursunda -tabii ki- yine koronavirüs hakkında konuşuyorduk. 

Öğretmen, bazı insanların sadece taşıyıcı olduğunu söylediğinde, ben de ‘superspreader’ (‘süperyayıcı’ mı desek) diye tanınan bir taşıyıcı hakkında yaklaşık bir ay önce okuduklarımı anlattım. 

“Orta yaşlı, İngiliz, erkek. Singapur’dan Fransa’ya bir kayak merkezine gelmiş. Sonra da İngiltere’ye dönmüş. Gazetelerde o kayak merkezindeki birçok insana virüs bulaştığını okuyunca, kendisi hiç belirti göstermemesine rağmen, ne olur ne olmaz diyerek test edilmek üzere hastaneye koşmuş. Sonuç: Herkese virüsü bulaştıran meğer bizzat kendisiymiş.”

Yanımda oturan kurs arkadaşım, genç İngiliz kadın, beni sabırla dinledikten sonra (ki çat pat Hollandaca konuştuğumuz için gerçekten sabır gerekiyor) bombayı patlattı: 

“O adam benim arkadaşımın babası.”

Sonra da adamın ve ailesinin akıbetini anlattı. Virüs tüm aileye bulaşmış ama biraz kırıklık gösterdikten sonra iyileşmişler. 

Dünya sahiden küçük. 

korona günleri - tek dünya tek millet tek harita

 Hollanda gazetesi Volkskrant bence en iyisini yapıyor. Şurada şu kadar kişi öldü, burada bu kadar kişi virüs kaptı demeden, bütün dünyaya dair tek bir sayı veriyor. Ülke yok, sınır yok. Sonuçta herkesi vurdu korona; herkes tedbirini alıyor, herkes korkuyor. 

İtalya’daki ölümlerden kendini ayırabilir mi Türkiye? ABD’de tek bir huzurevinde 18 kişinin hayatını kaybetmesi, tüm dünyadaki huzurevleri için önlem gerektirmiyor mu? Virüs, millet ayırıyor mu, sınır tanıyor mu?

Hep söylendi. Bazısı inandı, bazısı inkâr etti. Ama dünya en azından bu virüs açısından hakikaten küresel bir köy haline geldi. 

Bu defa aynı gemideyiz. 

korona günleri - herkes evinde

Koronavirüs, Doğu ile Batı arasındaki muazzam toplumsal farkın halen geçerliliğini koruduğunu da bize göstermiş oldu. Kontrast biraz azaldı sanıyorduk, azalmamış. 

İşte İtalya… Bugünkü La Repubblica, 'Tutti in casa' (Herkes evinde) manşetiyle çıktı. Bugün itibariyle ülkeyi kapatan İtalyan hükümeti, düne kadar topluma, çok büyük sınırlamalar içermeyen tavsiyelerde bulunuyordu. Gitmeyin, çıkmayın, etmeyin, yapmayın falan… 

Dinleyen dinliyordu; çoğu insan da bildiğini okuyordu.

Dün gazetede gördüğümde hiç şaşırmadım. Lombardiya bölgesinden, en başta Milano’dan çıkması kısıtlanan (ya da çıkmamaması tavsiye edilen) İtalyan vatandaşları yine de işleri güçleri için yollara düşmüştü. 

Gazetecilerin ‘neden böyle yapıyorsunuz’ sorusuna, burunlarını maskeyle örtmüş iki genç şu yanıtı veriyordu mesela: “İyi de biz öğrenciyiz, Milanolu değiliz, bu yasak bizi kapsamıyor.”

Roma’daki kafe-restoran işletmecileri de 'müşterilerin arasında en az bir metre olacak' kuralına (tavsiyesine) uymuyor; pratikte bunun uygulanamayacağını -haklı olarak- söylüyorlardı. “Grup halinde gelenleri ne yapacağız peki” diye soruyorlardı örneğin. 

Bu iş zaten, Romalı mekâncıların, Milanolu öğrencilerin ya da etrafta hâlâ avare avare gezmeye çalışan turistlerin meselesi değil. Bu bir hükümet meselesi. Bir salgın esnasında neyi tercih etmeli?

İtalya’daki yasak genelgesi, düne kadar, kelime seçimi konusunda biraz utangaçtı (artık değil). Yasak mı dayatalım, inisiyatifi vatandaşa mı bırakalım? Genelgenin söz seçimlerinde boşluklar vardı. O utangaçlık yüzünden, cevval İtalyanlar da buldukları boşlukları dolduruyordu.

Açıkça gördük, Batı’da böyle bir salgında bile ‘birey’, toplumun, toplum yararının önünde geliyor. Devlet otoriter olmaktan korkuyor. İnisiyatifi bireye bırakıyor. Her şey bireyin, birey derken de esasen vergisini veren vatandaşın etrafında dönüyor. Onu evine kapatmak öyle kolay değil. Kamudan önce onun çıkarını gözetiyor sistem. Aksi akla pek gelmiyor. Sisteme göre, o çıkar gözetilecek ki vatandaş da sistemin çarkını çevirecek. İşine gidecek, dükkânını açacak. Hasta olmamaya çalışacak.

Sistem bunu böyle ister. 

*

Ya Doğu’da?

Her şeyin başladığı Wuhan’da, ardından da dışarıya kapatılan tüm şehirlerde, Çin devletinin şiddetli tedbirleri insan hakları ihlalleri açısından eleştiriliyordu. Batılıların çoğu olaya bu yönden de bakıyordu. 

Evlerine zorla kapatılan insanlar; haber alınamayan gazeteciler, doktorlar…  Doğu’nun o kudretli, otoriter ve korkutucu yüzü. Peki Batı’da “Aman eve kapatsınlar hepsini, virüs dünyaya yayılmasın” diye de düşünülmüyor muydu acaba? 

Bir başka yönü daha var işin. Demokrasiyle yönetilen Japonya ve Güney Kore’de  insanlar devletin taleplerini ‘emir’ telakki ettiler. Öyle boşluk dolduracak yorumlara falan girmediler. Hayatlarını sınırlamayı, isteyerek veya istemeyerek kabul ettiler. (Bir ihtiyat payı bırakarak söylüyorum; o dillerde bir haber okuyamadım çünkü).

Soru da ortada duruyor: Bu sert tedbirler işe yaradı mı acaba? İtalya’da bu zorlayıcılık olsa, insanlar vızır vızır etrafta dolaşmasa, kafalarına göre Milano'ya girip çıkmasa daha çok can kurtulur muydu? 

Cevaptan emin değilim. 

Şu kadarını biliyoruz ama: Bugün itibariyle tüm İtalya, hükümet kararıyla, tecrit altında.

korona günleri - tuvalet kâğıdı kavgası

Korona günleri… Sosyal medyada, gelişmiş ülke süpermarketlerdeki boşalan rafların haberleri geliyor. Tuvalet kâğıtları reyonunda kavgalar çıkıyormuş. 

Bu haberler üstüne konuşurken, annem “Kavga çıkar tabii, sizin kuşak yokluğu bilmiyor, hani hep böyle anlatılır da, sizin kuşak hakikaten bilmiyor” dedi.  

Haklı sanırım. Bir ürünü piyasada bulamama ihtimalini unutan insanlarız. Paramız varsa tabii. Para böyle şeyleri unutma hakkını da satın alıyor. 

Para varsa her şey var. Markete gitmeyi, pazara çıkmayı bile hemen hemen unuttuk. Amazon, Yemeksepeti, Hepsiburada, Getir, Netflix, Youtube… Eski yeni, az çok, hızlı yavaş, her şey zaten her an yanı başımızda. 

Bu insanlardan oluşan bir topluluğa bir paket makarna bulamama ihtimali nasıl anlatılır ki?

PS: Bütün bunları fazladan bir paket tuvalet kağıdı aldıktan sonra yazdım. 

*

Üstteki fotoğraf Matteo Corner / Milano

Alttaki Fotoğraf Kevin Frayer  / Beijing