var mıydık?

Beklemem için işaret edilen yere oturdum. Altı yedi kişiydik. Hepimizin elinde cep telefonları… Bir arada olmayı, beklemeyi vakit kaybı olarak görüyorduk. İçerisi loştu. Yüzlerimize telefonların soluk gri ışığı vuruyordu. Hepimiz oradaydık ama bir yandan orada değil gibiydik. Orada olmak istemiyorduk. Başka başka yerlerdeydik. Fiziken o başka yerlerde olsaydık, orayı yine kabullenmeyecek, telefonlara gömülüp bir sonraki yerimize gitmek isteyecektik. Burası kesindi. Bir yerden bir yere giderek, bekleyerek, hatta yemek yiyerek, hatta bir şeyler seyrederek, hatta sevdiğimiz biriyle konuşarak geçirdiğimiz zamanımız değersizdi. Gözümüzün ucu telefondaydı. 

Çevreme iyice baktım. Dünyanın en sıkıcı devlet dairesi, sıkıcı bekleme sıraları, osuruğa benzeyen hafif bir kimyasal kokusu… Özenilmemiş, yıpranmasına izin verilmiş eşya. Bekleme salonu natürmortu. Yaşayan sadece bizlerdik. Ellerimizdeki telefona gömülüp başka alemlere dalarken uyur görünen, hareketsiz, sessiz ve uysal bizler… Orada mıydık? Var mıydık? 

Hayır, eşyaydık artık. Bir bilimkurgu filminin herhangi bir sahnesiydik. 

Utandım. Bir sonraki uyuşma anında yerinde bulmak üzere, telefonu cebime soktum. İnsanların güzel ve sürprizli yüzlerine baktım. Soluk bir ışığın vurduğu yüzlerine…

şaşırtıcı bir karşılaşma

Çok eskiden yaşadım bu ânı ben

Dersiniz şaşkınlık içinde

İlk girdiğiniz bir ev, bir merdiven

Birden güneş vuran pencere. 

Ve tam sırasında tren düdüğü…

İşte böyle gelmişti siz dünyada

Değilken bir öğle üstü 

Bu renklerle sesler bir araya. 

Yaşamak anımsamak mıdır yoksa?

Sanmam, biz de bir sestik belki 

Birileri için yıllar önceki 

Şaşırtıcı bir karşılaşmada 

Melih Cevdet Anday

Fotoğraf: Kieslowski’nin ‘Kör Talih’inden (Przypadek - 1987)

herkesin ilerisinde

Kazuo Ishiguro, 2017’deki Nobel konuşmasında ondan özür dilemişti: “Hep Margaret Atwood’un ödül almasının çok yakın olduğunu düşünmüştüm. Halen öyle düşünüyorum. Öyle umuyorum.”

PS: Observer’ın eki The New Review,  'Damızlık Kızın Öyküsü'nün devamı ‘The Testament’ çıkmak üzereyken (9 Eylül’de yayımlanıyor) “O, herkesin ilerisinde” diyerek, harika bir fotoğrafla Margaret Atwood’u kapak yapmış. (Fotoğraf Bryan Adams’ın). 

PS 2: Bu sene Nobel Edebiyat Ödülü yeniden veriliyor. Hem de iki defa... Biri ona, diyelim. 

milletin adamı

Şu milletin adamı olmak ne ilginç şey. Mesela sırf milletin için, milletin kendisi olan parlamentoyu feshedebilirsin. Anayasayı bir hamleyle hiç edebilirsin. 

İşte Boris Johnson… Başbakanlığını yaptığı milletin vekillerine, “Bunlar şimdi Brexit’i de iptal ederler” diyerek güvenemedi; parlamentoyu tatil etti. Kraliçesinden de onayını aldı. Çünkü neme lazım, millet her zaman kendine yakışanı giymez; kendine yaraşan sistemi ya da insanları seçemez.

Nereden biliyoruz? Çiçeği burnunda başbakan Boris Johnson’a köşe yazarlığı da yaptıran The Daily Telegraph gazetesi mesela “Parlamentonun görevi, milletin isteğini yerine getirmektir” diye manşet atıyor. Nasıl yerine getirecek peki? Gerektiğinde çalışmayarak, kendini tatil ederek herhalde. Koca gazete yalan mı söyleyecek!

Daily Mail de Johnson’ı yumrukları sıkılı göstermiş. Dövüşe hazır. Kimi dövecek peki? “Yaptığınız anayasaya aykırıdır, milletin sesi kısılamaz” diyen arsızları belli ki. Milletin adamı olmak, gerektiğinde milletin içindeki haylazları ayıklamayı gerektirir. Bunu bilmiyor muydunuz? 

Tabii ki biliyorsunuz. Seçim sonuçlarını kale almayan, Anayasa Mahkemesi kararını tanımayan millet adamını hiç mi görmediniz? O da ne yapıyorsa milleti için yapıyor. Zillet içindeyseniz, siz kaybedersiniz.

PS1: Şaka maka, yıl olmuş 2019, hâlâ Kraliçe’nin iki dudağı arasına bakan bir ülke de ne bileyim, demokrasi falan demesin.

PS2: Burada gördüklerinizin hepsi dünkü gazeteler. The Independent adlı adınca 'darbe' demiş. İskoç gazetesi The National da "demokrasinin kara günü" diyerek kara manşetle çıkmış.

gönül burcunda doğanlar

Gülten Akın, Şiir Üzerine Notlar’da (1996), Murathan Mungan ile seksenlerin başındaki ilk karşılaşmasını anlatıyor. İki kuşağın iki büyük şairi… O yıllarda Akın şiirini kurmuş, inceltiyor. Mungan kendi uzun yolunun başında sayılır.

Bu hatıranın içinde ikisi de ne kadar güzel; Akın’ın söylediği gibi nasıl da ışıl ışıllar. Neden bilmiyorum, Gülten Akın’ın anlattıkları da yazdıkları da bana hep o kadar yakın, o kadar yakın geliyor ki, şu karşılaşma kendi hatırammış gibi burnumun direği sızladı. 

“ (…) Sanırım bir fuardı. Ankara’da. Yine sanırım 1980’lerin başında. Yüksekçe bir yere oturtmuşlardı beni. Önümde bir masa. İmzanın seyrekleştiği bir sırada geldi. Kendini tanıttı. Yanımdaki sandalyeye ilişti. Murathan Mungan’dı. O günlerde Devlet Tiyatrosu’nda olmasa gerek, AST’ta sahnelenen oyununa çağırıyordu beni. Davetiyemi verdi. Arandığım için sevinmiştim. Işıl ışıl bir güzellikteydi. Bir de, ‘Yadigâr’ adlı şiirinde başkasına söylediğini ona çevirerek diyorum ki, gönül burcunda doğanlardandı.” 

Yeniden Murathan Mungan okumalı. Burada şimdilik, en sevdiğim şarkılardan biriyle analım. Sözler onun tabii ki. O muhteşem Yeni Türkü-Murathan Mungan ortaklığının belki de en olgun meyvesi.  

dünyayı değiştirmek için yazarız

Dilimizin ve şiirin gelmiş geçmiş en büyük ustalarından Gülten Akın, “neden yazarız”ı açıklıyor. 

Bizler, hayatın dilini sanatın, yazının diline çevirenler, onu kitaplara sığdırmaya çalışanlarız. Estetize ederek sunduğumuz bir amacımız var; hayatın ve dünyanın değişimine katkıda bulunmak. Gündelik konuşmalarda kullandığımız sözcükler, hayatın, insan ilişkilerinin anlamını açıklamada yetersiz kalır. Onun için, “Sözcükler anlamın tutukevidir” demiştim. Yazar, özellikle şair onları öyle yan yana getirir, yapılaştırır ki, daha derinden kazarak çıkarılan anlam kurtulan anlam olur. 

İşte, dille yapılan bu değiştirimdeki büyü, yaşamı nesnel olarak değiştirebilmenin umudunu taşıyabilir. 

Frankfurt Kitap Fuarı kapanış konuşmasından (19 Ekim 2008’deki törene kendisi katılamamış, yazdığı metni iletmişti).

kieslowski'nin yarası

Yara (Blizna) isimli Bir Kieslowski filmi izledim. MUBİ’de. Üstadın ilk uzun metrajlı işiymiş. Senesi 1976. Polonya’nın ücra bir kasabasına inşa edilen bir gübre fabrikasının toplumda açtığı yarayı anlatıyor. 

Binlerce yıllık ormanlar kesiliyor; yerlerine binalar, lojmanlar dikiliyor. 

Kendi halinde yaşayıp giden kasaba, önce bir bacaya, sonra dumana dönüşüyor. Duman oluyor kasaba. Kelimenin her anlamıyla. 

İnsanlar işsiz, toplum fakir, çelişkiler keskin. Devletlüler, ileri gelenler fabrikayı istiyor; canla başla savunuyor. Bir kısım da diyor ki; fakiriz ama sağlıklıyız; ağacımız, ormanımız ergin; çiftimiz çubuğumuz diri. Bildiğiniz tartışma… Kieslowski usta, işin burasını neredeyse bir belgesel gibi çekmiş. Zaten bir gazeteci gözü ve kamerası marifetiyle ara ara dahil de oluyor kurguya. 

Bizden farkı, işlerin Doğu Bloku’nda geçmesi. Devlet “ol” dediği zaman; tartışmasız, muhalefetsiz fabrikanın istenen yere inşa ediliverilmesi. “Yanlıştır bu” diyenler, parti kanallarını kullanıyor; fabrika müdürünün yani devletin yüzüne söyleyeceğini söylüyor (Uygulayıp uygulamamak devlete kalmış). Biraz daha muhalif olanlar geceleri çıkıp duvarları yazılıyor, fabrikayı istemediklerini haykırıyor. Gizlice. 

Bizden farklı olmayan kısmı, işlerin bizde de üç aşağı beş yukarı böyle yürümesi... 

Devletin, partinin ya da birilerinin “ol” dediklerinin oluvermesi… Şeffaf olmayan ihalelerle, toprağın, mesela altın arayanlara peşkeş çekilmesi. Yerel halkın isteklerinin dikkate alınmaması. “Kalkınalım kalkınalım” derken bazılarının fazla kalkınması. Muhalif olanların sesine bir yere kadar müsade edilmesi, sonra o seslerin bir şekilde kısılması. Gerek görüldüğünde aynı muhaliflerin “vatan hainidir” deyip halkın önüne atılması… 

Yara her yerde aynı.